پنجم اردیبهشت سال ۱۳۵۹ش، عملیات نیروهای آمریکای به نام عملیات پنجه عقاب، در صحرای طبس شکست خورد.
این واقعه، پس از آن روی داد که جیمی کارتر، رئیس جمهور ایالات متحده، تصمیم گرفت تا به ایران حمله نظامی کند. بهانه این هجوم، آزادی جاسوسانی بود که در سیزدهم آبان ۱۳۵۸هـ ش. به اسارت دانشجویان پیرو خط امام درآمده بودند. سران کاخ سفید که از حرکت دانشجویان غافلگیر شده بودند و توطئه‌هایشان آشکار شده بود،تصمیم گرفتند از قوای نظامی استفاده کنند و با حمایت مزدوران داخلی و پشتوانه تبلیغاتی خبرگزاری‌های استعماری به افکار خود، جامعه عمل بپوشانند و یکبار دیگر دولت دلخواه خود را در ایران به‌قدرت برسانند.
رنامه نیروهای آمریکا این‌گونه بود که در شب اول، هشت بالگرد و هفت هواپیمای غول پیکر c-۱۳۰ در عمق خاک ایران فرود بیایند. در مرحله بعد بالگردها شبانه سوختگیری و به نقطه‌ای در نزدیکی تهران پرواز کنند و تا شب بعد منتظر بمانند. بنا بود که شب دوم گروه‌های ویژه‌ای به سفارت حمله کنند و همراه گروگان‌ها، به ورزشگاهی نزدیکی سفارت بروند. سپس به‌طور همزمان، فرودگاه مجاور اشغال شود و همه با هواپیمایی که آنجا مستقر شده است، به پرواز درآیند. سپس طرح پایانی اجرا می‌شد که شامل حمله به مراکز اقتصادی و اماکن، شخصیت‌های مؤثر و کلیدی و در نهایت کودتا با همکاری عوامل لیبرال، ضد انقلاب و جاسوسان مستقر در ایران بود. سرانجام کارتر در نطقی، سقوط نهضت اسلامی را اعلام می‌کرد.
طبق برنامه، چهارم اردیبهشت ۱۳۵۹ش، هفت فروند هواپیمای غول پیکر 130 C- و هشت فروند بالگرد وارد مرز ایران شدند، در حالی که نیروهای ویژه عملیات، تجهیزات پیشرفته نظامی و وسایلی همچون جیپ، موتورسیکلت‌های تندرو و مخصوص عملیات و... همراه داشتند.آنها از جنوب کشور وارد مرزهای ایران شدند و با هماهنگی دولت بنی صدر پس از طی حدود یکصد کیلومتر، بدون اینکه مانعی در مسیرشان باشد، در فرودگاهی متروکه، نزدیک رباط‌خان طبس فرود آمدند. بنی صدر، پیش‌تر دستور داده بود که تجهیزات ضدهوایی از مسیر مورد نظر برداشته شوند. نیمه شب بود که نیروهای ویژه به صحرای طبس رسیدند.یکی از بالگردها از هواپیمای غول پیکر 130 C- سوختگیری کرد و از زمین برخاست که ناگهان بر اثر اشتباه خلبان با هواپیما برخورد کرد و هر دو آتش گرفتند. سپس بر اثر طوف ان شن، دو بالگرد دیگر، دچار نقص فنی شدند و از انجام عملیات باز ماندند. در نتیجه اجرای طرح با هماهنگی کارتر متوقف شد و آمریکایی‌ها از بیم آنکه، همگی در طوفان شن نابود شوند یا اسیر نیروهای ایران بشوند، از فرصت شب استفاده کردند و فرار کردند. آنان، آن‌قدر برای فرار عجله کردند که هشت مزدور کشته شده، اسناد سری و محرمانه در بالگردهای به جا مانده را باقی گذاشتند.
صبح هنگام به وقت آمریکا، هنگامی که کارتر در تلویزیون ظاهر شد، از چشمان برافروخته و متورم وی، آشکار بود که شب را نخوابیده است. وی اعلام کرد که عملیات «پنجه عقاب» شکست خورده است. سپس اظهار کرد که اسناد طبقه‌بندی شده سری، در بالگردها به جای مانده است.در واقع این پیام، برای بنی صدر، صادر شده بود. بی‌درنگ، بنی صدر دستور داد چند بمب افکن، بالگردهای به‌جا مانده را بمباران کنند. بر اثر این خیانت، فرمانده سپاه یزد محمد منتظر قائم که برای بازرسی و بررسی محل به آنجا رفته بود به شهادت رسید.
کارتر در پی آن بود که پس از آزادی گروگان‌ها، دوباره برای ریاست جمهوری برگزیده شود؛ ولی به سبب این ناکامی و تصمیم امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه)، مبنی بر نگه داشتن جاسوسان تا برگزاری انتخابات، مردم ایالات متحده به کارتر رای ندادند و وی در انتخابات، شکست خورد. بعدها وی در مصاحبه‌ای گفت:دوران ریاست جمهوری من، بدترین دوره‌های ریاست جمهوری در آمریکا بوده است؛ زیرا در آن زمان، دولت آمریکا در دست آیت‌الله خمینی در ایران به گروگان گرفته شد.
- روایت مقامات امریکایی از دلایل شکست عملیات نجات
دلایلی که مقامات آمریکایی در گزارش‌های اولیه‌ی خود ارائه کرده‌اند بیشتر به ابعاد فنی و حوادث طبیعی و از جمله طوفان شن اشاره دارد. همچنین برخی از منابع غیرموثق نیز به نقش شوروی در این خصوص اشاره می‌کنند.
مقامات آمریکایی نیز به دلایل مختلف این شکست اشاره می‌کنند. از جمله در ششم اردیبهشت ۱۳۵۹/ ۲۹ آوریل ۱۹۸۰ کارتر در نامه‌ای به رئیس کنگره‌ی موقت سنا گزارش مفصلی از عملیات نجات ارائه می‌کند: با آغاز عملیات در حدود 10:30 صبح به وقت استاندارد شرقی(EST) ۲4 آوریل، شش هواپیمای باری سی - ۱۳۰ و هشت هلیکوپتر آر. اچ - 53 وارد حریم فضای ایران شدند. … برخی از هواپیماهای سی - ۱۳۰ مذکور حامل قریب به نود نفر از اعضای گروه نجات بودند که برای نبرد مجهز شده بودند و به علاوه تعدادی هم کارکنان مختلف پشتیبانی وجود داشتند. از حدود ساعت دو تا چهار بعد از ظهر همان روز به وقت استاندارد شرقی شش هواپیمای حمل ونقل و شش فروند هلیکوپتر نامبرده در محل بیابانی دوری در ایران فرود آمدند که تقریبا دویست مایل با تهران فاصله داشت و در آنجا گروه نجات را پیاده کرده، عملیات سوخت گیری مجدد را آغاز نمودند در خلال پرواز به آن نقطه‌ی بیابانی دوردست، دو فروند از مجموع هشت هلیکوپتر دچار نقص فنی شدند. یکی ناچار به بازگشت به ناو هواپیمابر «نیمیتز» گردید و .... در طی روند خروج [نیروها]، یکی از هلیکوپترها به طور اتفاقی با یکی از هواپیماهای سی - ۱۳۰ که آماده پرواز می‌شد، برخورد کرد؛ که منجر به مرگ هشت نفر و جراحت چندین نفر دیگر شد. در آن هنگام تصمیم بر آن بود که همه‌ی افراد برجای مانده سوار هواپیمای سی - ۱۳۰ دیگر شوند و هلیکوپترهای باقی مانده را در مکان فرود رها کنند. روی هم رفته نیروهای مسلح آمریکا در مجموع حدود سه ساعت بر روی زمین ماندند. پنج فروند باقی مانده در حدود ساعت 5:40 بعداز ظهر به وقت استاندارد شرقی همان روز به پرواز درآمده، بدون حادثه ی دیگری حریم فضایی ایران را در حدود ساعت هشت بعد از ظهر به وقت استاندارد شرقی ۲۲ آوریل ترک کردند.»
البته در این میان دلایل ثابت نشده‌ای هم از سوی برخی روزنامه‌های خارجی و مقامات نظامی داخلی مطرح می‌شد. از جمله خبرگزاری یونایتدپرس به نقل از روزنامه‌ی «استیت» چاپ ایالت کارولینای جنوبی مدعی شد در جریان عملیات نظامی آمریکا، واحدهای رادار در شوروی و اسرائیل هواپیماهای آمریکایی را ردیابی کرده بودند و دولت شوروی ورود هواپیماهای آمریکایی را به دولت ایران اطلاع داده بود. یک مقام آگاه در ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران نیز در موضعی مشابه تصور دخالت باد و شن در برخورد هواپیماهای متجاوز آمریکایی را نادرست می‌داند و یکی از علل این برخورد را اطلاع دولت روسیه از تجاوز به واسطه‌ی اقمار و دستگاه‌های مجهز مخابراتی و اقدام آنها برای اخلال در دستگاه‌های ارتباطی از طریق جنگ‌های الکترونیکی اعلام می‌کند. البته این ادعا بلافاصله توسط مقامات کشور و از جمله وزیر امور خارجه رد شد.
حمید زارع بهتاش
مشاور وزیر در امور ایثارگران