به گزارش خبرنگار میراث‌آریا، توسعه روستایی با مسائل و چالش‌های متعددی از جمله فقر، اشتغال، بهداشت، امنیت‌غذایی و پایداری محیط‌زیست روبروست و برای توسعه آن راهکارهای گوناگونی پیشنهاد شده که هیچ یک نتوانسته‌اند موجب بهبود وضعیت این نواحی شوند.گردشگری کشاورزی از جمله ظرفیت‌های فراموش شده صنعت گردشگری ایران به شمار می‌رود که توسعه آن نیازمند شناسایی، تدوین طرح جامع و فراهم کردن زیرساخت های این بخش است و حال دستورالعمل صدور مجوز فعالیت گردشگری کشاورزی و نظارت بر آن برای وحدت رویه‌ای در پرداختن به این موضوع از سوی وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی به ۳۱ استان کشور ابلاغ شد. با توجه بهاینکه تعداد گردشگر در این نوع گردشگری محدود است، در شرایط کرونا میتوان از آن به عنوان فرصتی برای توسعه گردشگری داخلی استفاده کرد و پس از کاهش و از بین رفتن این پاندمی برای جذب گردشگر خارجی برنامه‌ریزی کرد.
تجربه گردشگری کشاورزی در دنیا
گردشگری کشاورزی یا اگریتوریسم، کسب و کار ایجاد مزرعه یا واحد کشاورزی به عنوان مقصد گردشگری و با اهداف آموزشی و تفریحی و یکی از حوزه‌های امتحان پس داده در دنیاست که قدمت آن به قرن نوزدهم می‌رسد و بر اساس یافته‌های مرکز کشاورزی دانشگاه ایالتی لوییزیانا در دهه 30 و 40 قرن بیستم به علت رکود بزرگ ناشی از جنگ جهانی دوم علاقه عمومی به تفریحات روستایی افزایش پیدا کرد. در برخی از کشورها از جمله آمریکا گردشگری مزرعه‌ای در قالب مزرعه‌های خانوادگی گردشگری تعریف کرده و توسعه می‌دهند به گونه‌ای که ابعاد اکولوژیکی و ابعاد و ظرفیت محیطی را امکان‌سنجی می‌کنند و حتی حجم تورهای ورودی به مزرعه را از پنج الی ۲۰ نفر در نظر می‌گیرند. براساس داده‌های سازمان ملی آمار کشاورزی آمریکا در سال 2007، درآمد حاصل از گردشگری کشاورزی در 23هزار و 350 مزرعه بیش از 566 میلیون دلار محاسبه شده و این عدد نسبت به سال 2002 ، رشد 180 درصدی داشته است.
طبق گزارش اداره کل کمیسیون کشاورزی اروپا ، اتحادیه اروپا بین سال‌های 2007 تا 2012 ،857 میلیون یورو برای توسعه اگریتوریسم و مناطق روستایی هزینه کرده است. 20 درصد از مزارع کشور انگلستان ارائه دهنده خدمات گردشگری کشاورزی و 10 درصد مجهز به خدمات اقامتی هستند و 63 درصد از کشاورزان انگلستان به درآمد گردشگری وابسته‌اند. 20 هزار و 897 مزرعه در ایتالیا نیز در سال 2013 به تجارت اگریتوریسم اشتغال داشته‌اند که این تعداد با افزایش 423 مزرعه نسبت به سال 2012 ، بیش از 2 درصد رشد داشته است. کمتر از 2 درصد از مزارع لهستان در سال 1966 نیز به این تجارت اشتغال داشته‌اند که این نسبت در سال 2009 به 13 درصد رسیده است. کشورهای مالزی، فیلیپین، اندونزی، چین و ترکیه که از مقاصد اصلی گردشگری کشاورزی و روستایی در آسیا محسوب می‌شوند نیز در این کسب‌وکار پیشرفت‌های چشمگیری داشته‌اند. در مالزی تورهایی برای بازدید از مراحل کاشت تا برداشت چای و گردشگری در روستاها به گردشگران ارائه می‌شود. در ترکیه نیز این کسب‌وکار در قالب بازدید از باغ‌های زیتون، تولید محصولات کشاورزی و فرآورده‌های لبنی ارگانیک جذب توریست می‌کند.
وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در جریان سفرهای استانی در سال گذشته و بازدید از برخی مزارع گردشگری درخواست‌هایی مبنی بر قانونمند کردن این فعالیت‌ها و ایجاد فرصت‌های شغلی دریافت کرد و بر همین اساس دستور ویژه‌ای برای رفع مشکل کشاورزان صادر کرد. پس از این دستور نیز حوزه گردشگری کشاورزی به عنوان یکی از اولویت‌های عملیاتی در برنامه‌های سال جاری وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی قرار گرفت.
صدور مجوز برای صاحبان مزارع چه امتیازاتی دارد؟
در ادامه این همت جمعی کارگروه ملی گردشگری کشاورزی با ترکیب اعضایی از وزارت میراث‌فرهنگی،گردشگری و صنایع‌دستی، جهاد کشاورزی، بنیاد مسکن، وزارت کشور، اتاق بازرگانی و اعضای هیئت علمی و بخش خصوصی تشکیل شد و به منظور تدوین دستورالعمل اجرایی صدور مجوز گردشگری کشاورزی و نظارت بر آن 9 جلسه از ابتدای مهرماه 98 تا خردادماه 99 برگزار شد. ولی تیموری معاونت گردشگری کشور در جلسه‌ای که خردادماه امسال با حضور ارگان‌های فرابخشی برگزار شد، خبر از در مسیر اجرا قرار گرفتن دستورالعمل اجرایی نحوه صدور مجوز گردشگری کشاورزی داد که این دستورالعمل در مردادماه توسط وزیر به مدیران کل 31 استان ابلاغ شد. در این خصوص لیلا اژدری مدیر کل دفتر همکاری و توافق‌های ملی گردشگری به میراث‌آریا می‌گوید: «صدور این مجوزها اقدامات و فعالیت مزارع کشاورزی را در مسیر قانونی قرار خواهد داد و فعالان این حوزه می‌توانند از تسهیلات ویژه‌ای مانند استفاده از تعرفه بخش صنعت در مصارف انرژی، تسهیلات بانکی، اقدامات حمایتی در مواقع بحران و اتفاقات غیر طبیعی (مانند سیل 98 یا کرونا) همچنین معافیت‌های مالیاتی بهره‌مند شوند.»
کرونا فرصتی برای انجام کارهای زیرساختی گردشگری کشاورزی
او ادامه می‌دهد: «هم‌اکنون در حال نگارش و تدوین ضوابط و استانداردهای فنی و خدماتی هستیم و پس از این مرحله تعریف دوره‌های آموزش و دوره‌های ارزیابی و نظارت بر خدمات در دستور کارمان قرار خواهد گرفت که نهایتا پکیج کاملی از گردشگری کشاورزی ارائه خواهیم داد.»
مدیر کل دفتر همکاری و توافق‌های ملی گردشگری درباره برنامه‌ریزی برای جذب توریست خارجی از طریق گردشگری کشاورزی می‌گوید: «پس از اینکه این حوزه در داخل کشور جا بیفتد و پتانسیل‌های آن به طور کامل شناسایی شود، ارزیابی و شناسایی بازارهای بین‌المللی را در دستور کار قرار خواهیم داد و اقدام به تهیه بسته تبلیغاتی و استراتژی‌های نفوذ در بازارهای هدف خواهیم کرد.»
اژدری به این سئوال که آیا شیوع کرونا موجب به تعویق افتادن کارهای عملیاتی در این زمینه شده است، اینگونه پاسخ می‌دهد: «کرونا فرصتی شد برای پرداختن به کارهای زیرساختی این مقوله و به محض اینکه شرایط به شکل عادی برگردد کارهای عملیاتی را آغاز خواهیم کرد.»
صدور مجوز چه شرایطی دارد؟
مدیر کل دفتر همکاری و توافق‌های ملی گردشگری در پاسخ به سئوال دیگری درباره شرایط صدور مجوز می‌گوید: «ما برای صدور مجوز اولیه شرایط خاصی را در نظر نگرفتیم و به دلیل اهمیت توسعه پایدار، حساسیت ما این است که فعالیت مزارع به ارائه خدمات به توریست‌ها معطوف شود و به سمت ویلاسازی هدایت نشود.»
او درباره ساخت اقامتگاه در مزارع تاکید می‌کند: «بر اساس توافق صورت گرفته با وزارت جهاد کشاورزی برای ساخت اقامتگاه در مزارع، زمین باید دارای کاربری گردشگری باشد و وزارت جهاد برای ساخت اقامتگاه مجوزی صادر نمی‌کند.»
استان‌های ایران دارای ظرفیت بالایی در تنوع تولید محصولات کشاورزی هستند که برخی از آن‌ها طی این سال‌ها با برگزاری جشنواره‌ها و رویدادهای سالیانه از این ظرفیت برای جذب گردشگر استفاده کرده‌اند؛ اما با اجرایی شدن طرح‌های وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی این پتانسیل‌ها به صورت هدفمند قرار گرفته و رشد و توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی روستاها را سبب می‌شوند.
کدام استان‌ها دارای چه ظرفیت‌‌هایی هستند؟
استان کهگیلویه و بریراحمد که دارای زیبایی‌های بکر و دست‌نخورده‌ای‌ست وکشاورزی مهم‌ترین فعالیت اقتصادی مردمان آن دیار است هر ساله در فصل تابستان و زمان برداشت انگور در شهر سی‌سخت و برداشت سیب در دهستان کاکان گردشگران زیادی را به خود جذب می‌کند. کشت کلزا نیز که دانه روغنی و محصولی استراتژیک است از دیگر جاذبه‌های این استان جنوبی به شمار می‌رود.
خراسان جنوبی در کشت زرشک، انار و به خصوص زعفران در ﮐﺸﻮر دارای ﻣﺰﯾﺖ اﺳﺖ و رﺗﺒﻪ اول ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺑﺎﻏﯽ زرﺷﮏ و ﻋﻨﺎب، رﺗﺒﻪ دوم ﺗﻮﻟﯿﺪ زﻋﻔﺮان و ﭘﻨﺒﻪ همچنین جایگاه ﺷﺸم در ﺗﻮﻟﯿﺪ اﻧﺎر را ﺑﯿﻦ اﺳﺘﺎنﻫﺎی کشور داراست. مرکز اصلی کشت زعفران در شهرستان‌های بیرجند، قائنات، سرایان، فردوس، تربت حیدریه و گناباد است و ۹۸ درصد از زعفران مورد استفاده در ایران و ۶۰ درصد زعفران جهان از خراسان جنوبی برداشت می‌شود. ﻫﻢ زﻣﺎﻧﯽ ﺑﺮداﺷﺖ زﻋﻔﺮان و زرﺷﮏ و برگزاری ﺟﺸﻨﻮاره زﻋﻔﺮان ﺑﺎ ﻧﺎم «ﻃﻼی ﺳﺮخ» و زرﺷﮏ ﺑﺎ ﻧﺎم «ﯾﺎﻗﻮت ﺳﺮخ» در ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﻗﺎﺋﻨﺎت ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﯾﺶ ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ ﺟﺬب ﮔﺮدﺷﮕﺮ در این استان است.
نخستین جشنواره میوه‌های بهشتی شهرستان دالاهو با هدف معرفی جاذبه‌های استان کرمانشاه نیز مرداد ماه سال گذشته برگزار شد. اجرای گروهای هلپرکه، دف‌نوازی، تنبورنوازی و همچنین نمایش و فروش محصولات منطقه از بخش‌های متنوع این جشنواره بود.
برگزاری مراسم گلاب‌گیری کاشان، جشنواره گل نرگس، چای ترش و انگور همچنین برداشت خرما و اناردر خوزستان، جشنواره توت‌فرنگی در استان گلستان، جشنواره انارانه در روستاهای کرمانشاه، جشنواره زردآلوی ابرکوه در استان یزد، جشنواره زغال‌اخته شهرستان کلیبر و هلو شهر شندآباد در آذربایجان شرقی، جشنواره پسته دامغان، خربزه گرمسار، انار مهدی‌شهر، گردو شهمیرزاد در استان سمنان جزیی از ظرفیت‌های کشور برای توسعه گردشگری کشاورزی و جذب گردشگر هستند.
*گزارش از شانلی عبادیان