مقبره برج
در سرداب مقبره، اثری از قبر وجود ندارد. روایت‌های محلی، این مقبره را بنای یادبود او می‌دانند. این برج در میان مردم به «پاگنبذ»، «برج شبلی» یا «شیخ شبلی» شهرت دارد.
شبلی همان عارف مشهور قرن سوم هجری است. در نام و نسب او اختلاف زیادی وجود دارد و در منابع فارسی و عربی او را به نام‌های دلف بن حجدر، حجدر بن خلف، دلف بن جفره، جعفر بن یونس و محمد بن خلف خوانده‌اند.
جیمز موریه در سال ۱۸۱۵ هنگام عبور از دماوندمی نویسد: «شهر در اولین دید به‌وسیله برج‌های قدیمی و بلند به‌طور مشخص نمایان می‌گردد». سپس طرحی از نمای دهکده ترسیم می‌کند که برج شبلی را در قسمت شرقی دهکده بر فراز تپه‌ای که اطراف آن سنگ قبر ریخته شده، دیده می‌شود.
چارلز استوارت نیز چنین گزارش می‌کند که به‌اتفاق همراهانش از رودخانه اصلی دماوند بر دامنه تپه‌ای بالا می‌روند و به یک برج آجری می‌رسند که نه تاریخ ساخت آن معلوم است و نه مورد استفاده آن. فقط از محل این برج، منظره زیبای آبادی و دره به چشم می‌خورد. عکسی که در ضمن سفر ناصرالدین شاه به خراسان در سال ۱۳۰۱ هجری، از برج شبلی (نگاه کنید به عکس) گرفته شده وضعیت بنا را قبل از مرمت‌های دوره اخیر نشان می‌دهد. دونالد ویلبر در کتاب خود در معرفی امامزاده عبدالله دماوند، اشاره کوتاهی به برج شبلی کرده و نوشته است: «در سمت شرقی قریه، برجی وجود دارد که سالم مانده و متعلق به دوره سلجوقی است.» در سال ۱۹۹۶ دیوید استروناخ و کایلر یانگ در مقاله خود تحت عنوان «سه آرامگاه برجی از دوران سلجوقی» ضمن بررسی برج‌های خرقان، برج شبلی را نیز مورد بررسی قرار می‌دهد که توسط مجید ورهرام ترجمه شده و در مجله بررسی‌های تاریخی به چاپ رسیده است. سپس خانم شیبانی مقاله‌ای تحت عنوان «برج شبلی دماوند» با استفاده از نوشته استروناخ و یانگ، به بررسی برج پرداخته است. آخرین مقاله نیز متعلق به خانم شیبانی که تحت عنوان «گزارش تفصیلی تعمیرات استحفاظی سال ۱۳۶۹ برج شبلی دماوند» در مجله اثر به چاپ رسیده است.
نقشه برج
برج شبلی از بیرون هشت‌ضلعی و از داخل دایره است. پی و پایه از لاشه‌سنگ و ملاط گچ است. ابتدا پلان چهارگوش به وجود آورده سپس پایه هشت‌ضلعی را روی پلان ایجاد کرده، آنگاه ساختمان اجری روی این پایه ساخته و پرداخته شد.
یکی از ویژگی‌های ساختمانی برج «سردابه» است. که به شکل چهارگوش است.
نمای بیرونی برج طرح هشت‌ضلعی دارد که گوشه‌های آن در هر ضلع، ستون‌های نیم دایره‌ای تزئینی دیده می‌شود. این ستون‌های نیم دایره‌ای با آجر پخ ساخته شده و در ساختمان برج هیچ‌گونه عملکردی نداشته و صرفاً جنبه تزئیناتی دارد. بعضی از ستون‌ها در قسمت پایه آسیب دیده‌اند.
برج ابتدا به‌صورت هشت‌ضلعی ساده ساخته شده، سپس تزئینات روکاری آن انجام شده است. به غیر از ورودی که به علت ایجاد درگاه که دو اسپر تزئینی دارد، تمام سطوح جانبی برج سه اسپر عمودی چهارگوش دارد که هرکدام با نقشی مخصوص با آجر تزئین شده‌اند. این تزئینات در روی پایه در بعضی قسمت‌ها آسیب دیده‌اند. ارتفاع کل بنا از پایه اجری تا نوک گنبد ۸۹/۹ متر است.
گنبد بیرونی به‌صورت هشت ترک است که زوایای تند آن با یک شکستگی (شیب‌دار) به‌طرف رأس متمایل است. عکسی از برج شبلی از آلبوم خانه سلطنتی، گنبد برج را قبل از مرمت‌های دوره اخیر نشان می‌دهد.
ساختمان برج ابتدا به‌صورت هشت‌ضلعی ساده ساخته شده، سپس تزیینات روکاری آن به‌طور جداگانه انجام گرفته است. تزیینات را با سبک خاصی و متفاوت از یکدیگر تزئین کرده‌اند. در کل ۳۰ قاب در اسپر بنا به کار برده‌اند که ۲۲ قاب تزیینات اسپر بنا را تشکیل می‌دهد. ۸ قاب دیگر که در زیر گنبد به‌کاررفته، همگی به‌صورت مستطیل شکل افقی ساده می‌باشند که در هر ضلع تکرار شده است. احتمال می‌رود جای تزیینات کاشی بوده که ریخته است.
اتاق اصلی آرامگاه، دایره‌ای و قطر کف این اتاق ۴/۸۵ متر است مثبت سطوح جانبی این دیدارها تا زیر گنبد، با گچ پوشانده شده است. این دیوارها به‌صورت یکپارچه بود و از کف تا شروع حلقه گنبد تقریباً ۷/۲۷ متر است. این دیوارها از نیمه آن به‌طرف بالا، یک شیب محسوسی به چشم می‌خورد به همین جهت زیر حلقه گنبد از قطر کف آرامگاه ۳۰ سانتی‌متر کمتر است.
گنبد داخلی به‌صورت کروی و عرقچین است که سطح زیرین آن به شیوه معماری خاص آجرکاری طرح جناغی متحدالمرکز است که شاهکاری از فن معماری است و قابل مقایسه با گنبد ارسلان جاذب است.
*گزارش از شهرام شریفی رئیس اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی دماوند