پروژه مطالعاتی "بررسی شواهد حضور انسان در لبه شمالی فلات مرکزی" یک پروژه بین‌المللی ایرانی– فرانسوی است که از حدود ۱۰ سال قبل با بررسی بقایای انسانی در مناطقی از سمنان و دامغان آغاز شد که در ادامه با توجه به موقعیت قرارگیری غار قلعه کرد در لبه غربی فلات مرکزی که بسیار حائز اهمیت بوده و امکان مقایسه اطلاعات نواحی شرق و غرب برای تکمیل پازل مطالعات و همچنین بررسی تفاوت سنت‌های ابزارسازی در فلات و زاگرس را فراهم می‌کرد، بازدیدهای اولیه از غار انجام شد و در نهایت با مشاهده مواد فرهنگی شامل دست‌افزار سنگی و استخوان‌های جانوری تا اعماق گودال و حفظ‌شدگی مناسب این مواد، غار قلعه کرد برای ادامه مطالعات انتخاب و فصل اول کاوشهای باستان شناسی این محوطه در شهریور ۱۳۹۷ آغاز شد.
در این پروژه تیم فرانسوی غار قلعه‌کرد به سرپرستی دکتر ژیل بریون از موزه انسان‌شناسی با تیم ایرانی همکاری داشتند که با توجه به انجام آزمایش‌های ویژه در زمینه رسوب‌شناسی، سن‌سنجی یافته‌ها و انواع دیگر آزمایش‌ها شامل جانور باستان‌شناسی و گیاه باستان‌شناسی و عدم وجود امکانات و تخصص در سطح استاندارد بالای این آزمایش ها در ایران، از ظرفیت گروه فرانسوی برای بررسی یافته‌ها در آزمایشگاه‌های این کشور استفاده شد.
نتایج مطالعات مقدماتی نشان می‌دهد که سن غار قلعه‌کرد بیش از ۴۵هزار سال است
نمونه‌های جانوری یافت‌شده در غار قلعه‌کرد شگفت‌انگیز است و کشف بقایای انواع زیادی از اسب‌سانان که در حال حاضر منقرض شده‌اند، کرگدن دو شاخ، خرس غارنشین و انواع گوزن و بز کوهی نشان دهنده رژیم غذایی بسیار متنوع ساکنان این محوطه است.
از منظر بقایای انسانی، معدود محوطه‌هایی در ایران وجود دارند که در آن نمونه‌هایی با قدمت فراتر از ۴۵ هزار سال (اندازه‌گیری براساس کربن ۱۴) مشاهده شده است و قلعه کرد یکی از آنهاست. در حال حاضر نتایج سن‌سنجی با روش (ESR Electron Spine Resonance) مشخص نشده ولی نتایج مقدماتی سن‌سنجی با روش ESR نشان می‌دهد که سن غار قلعه‌کرد می‌تواند بسیار فراتر از ۴۵ هزار سال و حتی تا ۱۰۰ هزار سال پیش باشد.
غار قلعه کرد یکی از قدیمی‌ترین محوطه‌های سکونت انسان در ایران است که به لحاظ غنای مواد باستان‌شناسی و بقای انسانی کشف‌شده یک محوطه کاملا منحصربفرد است.
کشف دندان کودک انسان نئاندرتال در غار قلعه‌کرد
در فصل دوم کاوشهای باستان‌شناسی این محوطه در شهریور ماه ۱۳۹۸ دندان بسیار کوچکی کشف شد که در بدو امر با توجه به شواهد موجود قطعا دندان یک انسان بود ولی با توجه به قدمت لایه‌هایی که این دندان در آن کشف شد و وجود دست‌افزارهای سنگی مربوط به انسان نئاندرتال در مجاورت آن نمی‌توانست مربوط به انسان هوشمند باشد. برای تشخیص تفاوت‌های بسیار جزئی که بین دندان این دو گونه انسانی وجود دارد مطالعات تکمیلی با استفاده از اسکنرهای فوق‌العاده پیشرفته آغاز شد.
مرکز ماکروسیتی اسکن دانشگاه تهران و مرکز تشخیص بالینی دانشگاه علوم پزشکی دانشگاه تهران تنها مرکزی در ایران است که این نوع اسکنر در آن وجود دارد و دستگاه‌های این مرکز بر اساس پروتکل‌هایی که در مقالات معتبر دنیا منتشر شده برای تشخیص این نوع دندان مجدد تنظیم شد، پروسه بسیار پیچیده و زمان‌بری بود ولی در نهایت نتایج به دست آمده در خصوص شکل و سن این دندان، تاییدکننده این موضوع بود که که این دندان، دندان یک کودک نئاندرتال است.
یک مقاله مبسوط فارسی در خصوص یافته‌های غار قلعه کرد تهیه شده که در مجله پژوهشکده باستان‌شناسی به چاپ خواهد رسید و همچنین یک مقاله انگلیسی در این خصوص نیز در دست تهیه است که برای چاپ به معتبرترین مجلات دنیا ارسال خواهد شد.
فصل سوم کاوشهای باستان‌شناسی غار قلعه کرد در سال ۱۴۰۰
با شیوع بیماری کرونا در کشور با توجه به اینکه پروژه باستان‌شناسی غار قلعه کرد یک پروژه مشترک بین‌المللی است و همکاران خارجی امکان سفر به ایران را ندارند در حال حاضر متوقف شده که وقفه ایجاد شده پس از دو فصل حفاری این فرصت را فراهم کرد تا نتایج کار به نگارش درآمده و چاپ شوند که با بهبود شرایط فصل سوم کاوش‌ها در سال ۱۴۰۰ ادامه خواهد یافت.
پیش‌بینی می‌شود با توجه به مشاهده بقایای انسانی در دالان‌های داخلی غار که دسترسی به آن تقریبا غیرممکن است پروژه کاوش در غار قلعه‌کرد بین ۱۰ تا ۱۵ سال به طول انجامد.
* گزارش از دکتر حامد وحدتی‌نسب، سرپرست تیم ایرانی کاوشهای باستان‌شناسی غار قلعه‌کرد و مدیر گروه باستان‌شناسی دانشگاه تربیت مدرس تهران