بخشی ازمحدوده استان قم به ويژه دهستان قم رود در محدوده پارک ملی كوير قرار دارد . قم به دليل داشتن مناطق و روستاهای متنوع در موقعيت های مختلف جغرافيايی دارای آب و هوای بيابانی و نيمه بيابانی است و آب و هوای روستاهای آن از كويری و بيابانی تا سرد و كوهستانی تغيير می كند و بر اساس همين تنوع اقليمی، موقعيت كشاورزی و پوشش گياهی آن نيز متفاوت شده است . گونه هاي كيليا ، سودا ، گز ، بادامک و پسته وحشی و گياهانی كه كاربرد دارويی و صنعتی دارند همچون خارشتر ، پيچک ، گراس ،‌ اشنان ،‌ اسپند ، شيرخشت و شيرين بيان در استان قم وجود دارند كه گونه هاي استان قم را تشكيل مي دهند .

کهک :

یکی از بخشهای استان قم است که در جنوب این استان قرار دارد و فاصله ی مرکز بخش (کهک) تا قم 30 کیلومتر است. سابقه ی بخشداری کهک به بیش از 70 سال می رسد و از نظر جمعیت بعد از بخش مرکزی در مکان دوم قرار دارد. این بخش دارای دو دهستان کهک و فردو و 18 روستا است. به غیر از مناطق ییلاقی، وجود آثار متنوع در منطقه نشان از قدمت و پیشینه تاریخی و فرهنگی شهر کهک دارد و هر یک عامل مهمی برای جذب گردشگران و زائران است.

خلجستان :

با مرکزیت دستجرد، یکی دیگر از بخشهای استان قم است که در جنوب این استان قرار دارد و فاصله مرکز آن تا شهرستان قم 55 کیلومتر است. این بخش دارای دو دهستان (دستجرد و قاهان) و 64 آبادی است. محور فعالیتهای اقتصادی مردم منطقه کشاورزی و بیشتر به صورت کاشت درختان سردسیری و انواع صیفی جات است. به غیر از کشاورزی مراکز اقتصادی دیگری نظیر ناحیه ی صنعتی خلجستان، دامداری صنعتی و سنتی، وجود بیش از 100 واحد مرغداری و گلخانه ی کوثر با 27 واحد فعال در زمینی به وسعت 220 هکتار از دیگر منابع اقتصادی منطقه است.

جعفرآباد :

جعفرآباد یکی از بخشهای استان قم می باشد و مرکز آن شهر جعفریه در 35 کیلومتری شمال غربی قم است . این بخش در مسیر راه ارتباطی استانهای غربی و مرکزی کشور قرار دارد. از جاذبه های طبیعی این بخش، روستاهای خوش آب و هوای طغرود، دولت آباد و گلستان را می توان نام برد.

سلفچگان :

بخش سلفچگان یکی از بخشهای قم می باشد که حدود 10 هزار نفر جمعیت و تا مرکز شهرستان 40 کیلومتر فاصله دارد. این بخش دارای دو دهستان راهجرد و نیزار می باشد. بخش سلفچگان با داشتن منطقه ی ویژه ی اقتصادی و شهرک صنعتی از اهمیت خاصی برخوردار است. در این منطقه که حدود 2 هزار هکتار وسعت دارد، بیش از 60 کارخانه و بخشهای اقتصادی فعالیت می کند.

قنوات :

یکی از دو شهر بخش مرکزی است که در 8 کیلومتری شمال غربی شهر قم واقع شده است. یکی از مهمترین جاذبه های طبیعی قنوات را می توان کویر عنوان کرد که علاقه مندان فراوانی را به سوی خود جلب می کند

اهالي قم از نژاد آريايي هستند و از برخي اقوام ايراني چون عرب ها ، ترك ها و بختياري ها در اين منطقه زندگي مي كنند . خانواده قمي متشكل از پدر ، مادر ، فرزندان و گاهي پدربزرگ و مادر بزرگ خانواده است . امروزه در مناطق شهري ؛ خانواده ها به صورت جمعي زندگي نمي كنند و فقط در مناطق روستايي و عشايري بافت خانواده ها هم چون گذشته بزرگ و دسته جمعي است. مراسم هاي سوگواري نيز به دو شيوه شخصي و مذهبي انجام مي گيرد و همان آداب كلي مرسوم در ايران در اين جا نيز حاكم است .

آستانه مقدسه حضرت فاطمه معصومه (س) :

ایجاد فضاهای معماری بر تربت پاک حضرت فاطمه معصومه (س) به نیمه دوم قرن دوم هجری قمری باز میگردد. به استناد کتاب های معتبر تاریخی این بنا در اواسط قرن پنجم توسط امیر ابوالفضل عراقی از رجال دوره طغرل اول سلجوقی 429-465 ه.ق تجدید بنا شد. با آغاز قرن دهه هجری قمری و شروع فرمانروایی سلسله صفوی ،آستانه قم بیشتر مورد توجه قرار گرفت . در عصر قاجار ، فتحعلی شاه دومین پادشاه این سلسله ، به قم و آستانه مقدسه توجه خاصی نشان داد ، چنانکه تزیینات کنونی به همراه رواق ها و بیوتات فعلی اغلب متعلق به آن عهد است . مساحت مجموعه بناهای آستانه 13527 متر مربع است

شش امامزاده قمرود :

این بنا به سبکی ساده و با ویژگی های معماری بومی منطقه ، در سال 1321 ه.ق )عصر ناصری) به همت مهندس الممالک غفاری بنا شد . از ویژگی های تزیینی بنا کاشی های هفت رنگ عصر قاجار و کتیبه های کاشیکاری بر فراز قسمت ورودی بنا است

مقابر باغ گنبد سبز :

قم در قرن هشتم هجری قمری شاهد ساخت یادمان های مذهبی ،تاریخی ((برج های آرامگاهی)) بود . شاخص ترین بناهای مزبور تحت عنوان ((مقابر دروازه کاشان قم)) شناخته شده اند . در این مقابر امرای خاندان علی صفی فرمانروایان مستقل در قم در قرن هشتم هجری قمری به شرح زیر دفن شده اند .
1 . برج مقبره خواجه اصیل الدین مدفن دو تن از امرای خاندان صفی با تاریخ 761 هجری قمری .
2 . برج مقبره خواجه علی صفی مدفن سه تن از امرای خاندان صفی با تاریخ 792 هجری قمری.
3 . برج مقبره شمالی متعلق به اواخر قرن هشتم و اوایل قرن نهم هجری قمری.

امامزاده معصوم ( زینب خاتون : (

این امامزاده را به احفاد امام موسی کاظم (ع) نسبت می دهند . این بنا در دامنه کوهی در شمال غربی شهر جدید کهک قرار دارد . به استناد شواهد باقی مانده ، اسکلت اصلی بنا متعلق به پیش از عصر صفوی است . به اعتبار یک قطعه چوب منبت بازمانده از صندوق روی قبر که دارای کتیبه ای به تاریخ 999 ه.ق است . بنای کنونی و الحاقات جانبی آن را باید متعلق به دوران صفوی دانست.

امامزاده علی ابن جعفر :

امامزاده علی ابن جعفر مشهور به (( در بهشت )) بنای هشت وجهی با گنبد دو پوش هرمی شکل ، متعلق به قرن هشتم ه.ق است . در دوران قاجار ایوان و بیوتاتی بدان اضافه شد . این بقعه پس از آستانه مقدسه قم بر بقیه اماکن و مقابر منطقه قم از حیث تزیینات برتری دارد. مهم ترین عناصر تزیینات آن عبارتند از :
. گچبری 2 . کاشیکاری 3 . محراب

امامزاده سید سر بخش :

خاکجای مردی از نوادگان امام صادق (ع) بوده و بنای کنونی آن به نیمه دوم قرن هشتم (774 ه.ق) تعلق دارد . به استناد کتیبه گچبری ، این بنا به دستور غیاث الدین امیر محمد از بزرگان خاندان علی صفی (فرمانروایان قم در قرن هشتم ه.ق) بنیاد شد. تزیینات گچبری آن اثر علی بن محمد بن ابی شجاع هنرمند بزرگ این دوره است .

امامزاده حمزه :

مزار امامزاده حمزه – منسوب به خاکجای حمزه فرزند امام هفتم (ع) – بنای متعلق به نیمه نخستین قرن دهم هجری قمری است .این مزار با دو بقعه به سبک بنای حرم حضرت معصومه (س) ساخته شده است .پیشاپیش هر دو بقعه صحنی به درازا و پهنای 32 در 18 متر قرار دارد. این صحن را میرزا علی اصغر خان امین السلطان صدر اعظم بنا نمود . گنبد امامزاده با بلندای 10 متر با فرم حلزونی ( ترکیبی از مخروط و گنبد ) از آثار اوایل قرن حاضر است .

امامزاده شاه ابراهیم :

این زیارتگاه در مزرعه شاه ابراهیم در فاصله 24 کیلومتری شهر قم قرار دارد . بنای کنونی زیارتگاه به دوره صفوی تعلق دارد.

امامزاده شاه جمال :

این زیارتگاه دارای بقعه و گنبد ی کوچک و چندین اتاق است . بنای امامزاده شاه جمال که ساختمان آن را متعلق به دوره قاجار می دانند ، برسر راه جاده اراک قرار دارد.

امامزاده شاهزاده ابو احمد :

این زیارتگاه در فاصله بین ( چهار امام زاده) و ( شاهزاده سید علی) در شهر قم قرار دارد و مدفن ابو احمد محمدبن حنیفه یکی از نوادگان حضرت علی (ع) به شمار می رود.

امامزاده شاهزاده جعفر :

این زیارتگاه در روستای گیو نزدیک دستگرد خلجستان قرار دارد و مدفن یکی از فرزندان امام کاظم (ع) به شمار می رود . این بنا با جداری از تخته سنگ های بلند و کم حجم و ملات گچ ساخته شده و قاعده آن از بیرون به شکل برج است .

امامزاده شاهزاده جعفر غریب :

این آرامگاه که مدفن یکی از نوادگان حضرت امام کاظم (ع) است ، در شرق شهر قم قرار دارد . در وسط بقعه این زیارتگاه مرقدی با پوشش کاشی از آثار دوره فتح علیشاه قاجار به جای مانده است .

امامزاده عبدالله :

این بنا نزدیک قلعه صدری قرار دارد و منسوب به یکی از نوادگان امام سجاد (ع) است . بر فراز بقعه این زیارتگاه ایوانی الحاقی قرار دارد که قسمتی از آن نزدیک درگاه به شیوه معرقی کاشی کاری شده و احتمالاً به دوره قبل از حکومت قاجار تعلق دارد.

امامزاده ناصرالدین (ع) :

بنای چهار ضلعی امامزاده ناصرالدین(ع) در شهر قم از آثار سده دوازدهم ه.ق یا اواخر دوره صفویه به شمار می رود .

امامزاده هادی (ع) :

در کنار جاده جمیزقان – قاهان در دامنه کوه بقعه ای به نام امامزاده هادی (ع) مشهور به شاهزاده هادی (ع) قرار دارد . وی یکی از فرزندان امام موسی کاظم (ع) و برادر امام رضا (ع) و حضرت معصومه (س) است . بنای این زیارتگاه از 800 سال پیش مانده است.

امامزاده ابراهيم :

این امامزاده تاریخی نیز در بخش کهک در روستای سیرو استان قم واقع شده است .

امامزاده سلطان محمد شريف :

امامزاده سلطان محمد شريف سمت دروازه قلعه در محله‌ای که بنام اوست ‌مدفون است. وی از اولاد حضرت سيد الساجدين امام ‌زين ‌العابدين‌ (ع‌) است و نسب شريف او از اين قرار می‌باشد: سلطان محمد شريف‌بن علی بن محمد بن حمزه بن احمد بن محمد بن اسماعيل بن محمد بن عبدالله الباهر بن امام زين‌ العابدين و عبدالله باهر با حضرت باقر(ع) از يک مادر بودند که فاطمه ‌دختر حضرت مجتبی(ع) باشد و او را باهر گويند به جهت نيکويی صورت او و کنيه‌ سلطان محمد شريف ابوالفضل می‌باشد و پدرش و دو جد او که يکی حمزه بن ‌احمد و ديگری محمد بن حمزه باشد.

امامزاده سلیمان :

اين آرامگاه در دو كيلومتري شمال روستاي صرم واقع شده است . نقشه بنا از خارج ، برج مانند است كه بعداً رواقي بدان افزوده اند . بنا از داخل چهار ضلعي با جدار سفيد كاري شده است . در ضلع شرقي بقعه ، دو لوح قبر كوچك نصب شده است كه در حاشيه هر دو كتيبه اي به خط ثلث در متن آن به خط نستعليق ، اسامي متوفيان و تاريخ 970و 989 هـ.ق حجاري شده است . در مدخل بقعه ، يك كاشي خشتي بزرگ نخودي رنگ بر ديوار نصب شده است كه بر روي آن به خط ثلث برجسته ، اسامي محمد و علي به طور تكراري خوانده مي شود . به نظر مي رسد بناي اوليه امامزاده به دوره ايلخاني مربوط باشد .

امامزاده سید علی :

در حاشيه شرقى شهر قم گنبد و بارگاهى واقع شده كه منسوب به يكى از نوادگان قمربنى هاشم (ع) است. بنا به تحقيق يكى از نويسندگان ، سلسله نسب ايشان چنين است: "على فرزند ابراهيم فرزند ابوجعفر حسن فرزند عبيدالله فرزند حضرت ابوالفضل العباس (ع)". امامزاده سيد على از سخاوتمندان بنى هاشم بود و به جلالت قدر و عظمت منزلت شهرت داشت. اين بنا داراي بقعه ، گنبد ، رواق ، ايوان ، صحن ، آب انبار و الحاقات ديگر است .

امامزاده شاه احمد :

امامزاده شاه احمد ، یکی دیگر از امامزاده های تاریخی استان است که همه ساله علاقمندان بیشماری برای زیارت این امامزاده به قم می آیند .

امامزاده شاه اسمعيل :

امامزاده شاهزاده اسماعيل از امامزاده هايی است که از قديم الايام بقعه او مطاف اهالی اين بلد است و کاشی که در سنه 661 هجری ساخته شده و روی آن ‌تصوير سه سوار است و دور آن اشعار و در موزه آستانه محفوظ از آن جا آورده‌اند مضجع او در بالای قريه بيرقان که در شش فرسخی قم است ميان کوه واقع است و آن امامزاده معروف است که از نتاج حضرت امام جعفر صادق‌ (ع‌) می‌باشد و ظاهراً نسب شريف او از اين قرار است : " اسماعيل بن احمد بن الحسين الجذوعی ‌ابن احمد صاحب السجاده ابن حسن احمد بن علی العريضی ابن امام‌ جعفر صادق‌ (ع‌) ". و متصل به مرقد شريف او مرقد امامزاده محمد است که معروف است از احفاد حضرت امام موسی بن جعفر (ع‌) می‌باشد .

چهل اختران :

يكي ديگر از بقاع مطهره بقعه معروف به چهل اختران است . در بالای سر درب بقعه در کتيبه که به خط ثلث از گچ بيرون آورده شده نوشته است اين مکان قبور جمعی ازسادات و امامزادگان در سنه 851 آن است ، ولی در سنه ‌953 شاه طهماسب صفوی سقفی بسيار مرتفع و بنايی عالی بر اين قبور برپا نموده است . در بالای سر در بقعه از داخل اين کتيبه را به خط ثلث از گچ بيرون آورده‌اند "قدصدر الحکم المطاع ببناء هذه العمارة الشريفة عن اعلی حضرت سلطان سلاطين‌الزمان ابوالمظفر شاه طهماسب بهادر خان خلدالله ملکه و سلطانه و افاض علی‌العالمين بره و احسانه فی شهور سنة ثلث و خمسين و تسعمأه" . بنا و معمار آن استاد سلطان قمی است که از مشاهير معمارهای عهد صفويه است و نام او در آن مکان مضبوط است‌ .

شاهزاده ابراهیم :

بقعه شاهزاده ابراهیم (ع) نزدیک امامزاده علی بن جعفر قرار دارد . این بقعه مدفن یکی از نوادگان امام هفتم و بنای کنونی آن متعلق به اوایل سده نهم ه.ق است .

شاه حمزه(ع) :

مزار شاه حمزه که آن را متعلق به حمزه فرزند امام موسی کاظم (ع) می دانند بنای متعلق به نیمه نخست سده دهم ه.ق است و نزدیک میدان کهنه شهر قم قرار دارد . سبک بنای این مزار ، مشابه بنای حرم حضرت معصومه (س) با ابعاد کوچک است .

شاهزاده زکریا :

در بخش خلجستان بین روستای عیسی آباد و میدانک ، رود کوچک خشکی وجود دارد که در کنار آن از عمق پنج کیلومتر سطح زمین سدی آجری به صورت برجی از سنگ و گچ بنا شده است . ساختمان امامزاده زکریا در دوره صفویه بر روی این سد بنیان شد .

مدرسه فیضیه :

مدرسه فیضیه از پر آوازه ترین حوزه های علوم دینی شیعی در جهان است . این مدرسه از نیمه نخستین قرن سیزدهم هجری قمری جایگزین بنای (( مدرسه آستانه )) که به اعتبار متون تاریخی از اواسط قرن ششم هجری قمری وجود داشت ، شد . این مدرسه در عصر صفوی تجدید بنا شده است . طبقه اول در عصر قاجار ساخته شده و طبقه دوم در قرن چهاردهم ه.ق با هدایت حضرت آیت الله حائری یزدی بر فراز حجره های پیش در گرداگرد میانسرا (حیاط مرکزی) بنا گشت .قدیمی ترین بخش مدرسه با تاریخ 929 ه.ق ایوان جنوبی آن است که متعلق به عصر صفوی است

مدرسه جهانگیر خان :

این مدرسه از مدارس دوره صفوی قم محسوب می شود. در زمان ناصر الدین شاه قاجار ، در سال 1278 ه.ق ، به وسیله میرزا نصر الله خان مستوفی گرگانی مرمت شد، به همین دلیل این مدرسه گاهی با نام (( مدرسه ناصری )) نیز یاد می شد و یک بار هم در عصر فتحعلی شاه مرمت شد . آخرین بار در زمان حضرت آیت الله بروجردی به سال 1373 ه.ق تعمیرات کلی در آن به عمل آمد .

سر در مدرسه غیاثیه ( پامنار ) :

سر در و مناره های مدرسه غیاثیه در نزدیک میدان کهنه شهر قم ، تنها بخش بازمانده از مدرسه ای بزرگ در قرن هشتم هجری قمری است که نام آن به همین شکل در کتاب ها و اسناد دوره صفوی و قاجار به تکرار دیده می شود. تنها کتیبه باقی مانده بر فراز منار جنوبی از کاشی متعلق به دوره تیموری است.

دبيرستان امام صادق (حكيم نظامي) :

اين بنا توسط مرحوم متولي باشي پدر توليت كه از نيكوكاران بنام و داراي نفوذ مادي و معنوي بود در جلسه اي به تاريخ 21 دي ماه 1313 با حضور رئيس فرهنگ آن زمان و نمايندگان آستانه مقدسه در اداره فرهنگ تشكيل شده بود موافقت نمودند كه 25/15156 متر مربع از اراضي معصوم آباد براي اين منظور در اختيار اداره فرهنگ گذارده شود و از سال 1315 عمليات ساختماني آغاز گرديد و چون اعتبار كافي براي انجام ساختمان نبوده مرحوم متولي باشي مبلغ 250.000 هزار ريال كه در آن زمان پول زيادي بود بلاعوض به مدرسه اهداء نمودند . در هر حال دبيرستان فعلي حكيم نظامي قم در سال 1317 رسماً افتتاح مي گردد و آقاي مرات وزير فرهنگ وقت نام حكمت را به حكيم نظامي مبدل مي كند . دبيرستان حكيم نظامي داراي دو طبقه مي باشد .

مدرسه حاج سيد صادق (مدرسه حاجي) :

اين مدرسه كه در نزديكي گذر قاضي سعيد قمي (گذر حكيم كوچك) واقع شده در سال 1273 هـ.ق به دستور ميرزا آقا خان نوري ، صدر اعظم ناصرالدين شاه براي مرحوم حاج ملا محمد صادق مجتهد قمي ساخته شد. اين بنا دو طبقه و 20 حجره دارد كه در قسمت جنوبي آن شبستان و جلو شبستان ايوان بلندي است.

مدرسه حجتيه :

یكي ازبزرگ ترين مدارس قم ، مدرسه حجتيه است كه درسال 1366 ه .ق بناي آن از سوي آيت الله " سيد محمد حجت كوه كمري تبريزي " آغاز شد . مرقد ايشان نيز دراين مدرسه جاي دارد . اين مدرسه مخصوص طلاب غير ايراني است .

مدرسه حضرت آيت الله گلپايگاني :

اين مدرسه درخيابان آيت الله مرعشي روبه روي مدفن شهداي آزادي خرمشهر قرار دارد. مهم ترين درس هاي حوزه علميه شهر قم در اين مكان برگزار مي شود .

مدرسه دارالشفاء :

مدرسه دارالشفاء كه متصل به مدرسه فيضيه است ، در اوايل دوره قاجاريه تأسيس شد. اين مدرسه ابتدا به نام مدرسه فتحعلي شاه خوانده مي شد تا آن كه در سال 1307 هـ.ق كامران ميرزاي قاجار سر در آن را تجديد كرد و حجره هاي آن را به دست تعمير سپرد . از آن زمان اين مدرسه دارالشفاء نام گرفته است . اين مدرسه به علت فرسودگي زياد بعد از پيروزي انقلاب اسلامي به كلي تخريب و تجديد بنا شد .

مدرسه رضويه :

متعلق به دوران صفويان با تاريخ 1094 ه.ق می باشد كه رو به بازار كهنه باز مي شود . اين مدرسه در خيابان طالقاني جنب محله شاه خراسان واقع می باشد و از قديمي ترين مدارس شهر قم به شمار مي رود و به استناد مدارک تاريخی ، حضرت امام رضا (ع) در سفر خود از مدينه به مرو از قم گذر فرموده و در اينجا فرود آمده اند . امروزه نيمی از اين مدرسه برای احداث خيابان از بين رفته است .

مدرسه ستيه :

اين مدرسه که امروزه نيز يکی از مدارس آباد می باشد ، در و اكنون عبادتگاه ايشان به طرز جالبي بنا شده است. در اطراف اين مدرسه حجره هايي براي طلاب محله ميدان مير واقع شده است. اين مدرسه جايگاه عبادت حضرت معصومه(س) ، در مدت اقامت ايشان در قم بوده است علوم ديني ساخته شده است .

مدرسه معصومیه :

این مدرسه در سال 1360 شمسی از بودجه آستانه مقدسه حضرت معصومه (س) با وسعت 15000 متر مربع و زیر بنای 25000 متر مربع احداث شد و در سال 1368 شمسی مورد بهره برداری قرار گرفت . مدرسه معصومیه دارای سالن اجتماعات و مسجدی بزرگ است .

مدرسه مهدي قلي خان‌ :

مدرسه‌ كوچكي است در نزديكي گذرخان كه به وسيله مهدي قلي خان نامي در دوره‌ صفويه ساخته شد . قبر وي در دالان مدرسه است .

کاروانسرای سنگی محمد آباد :

این کاروانسرا بر مسیر کاروانی جاده خراسان بزرگ ، در 50 کیلومتری شمال شرقی قم ( جاده کوه سفید ( قرار دارد . این کاروانسرا با درازای 95 متر به شکل چهار ایوانی و حصار های عظیم سنگی با هشت برج دیده بانی از استحکامات بازمانده قرون پنجم و ششم هجری قمری است . کاروانسرای سنگی محمد آباد با مساحت بالغ بر 12610 متر مربع از بزرگترین و با شکوه ترین بناهای تاریخی استان قم است

كاروانسرای حوض سلطان (رباط حوض سلطان: (

كاروانسراي حوض سلطان ، بنايي است آجري كه در جاده قم- تهران بر روي پايه اي سنگي در كنار يك كاروانسراي دوره صفويه در دشت هاي جنوبي كوه مره بنا شده است . اين كاروانسرا در دورة ‌ناصرالدين شاه قاجار احداث شد

كاروانسراي دير :

كاروانسراي دير ، ‌بر روي خرابه هاي ديرالجص (دير گچين، ‌دير كردشير) ساخته شده است . كنار دروازه ورودي دو برج دوطبقه و داخل كاروانسرا حياطي بزرگ با اتاق هاي كوچك است كه در پشت آنها ، ‌طويله هاي سراسري براي چهار پایان تعبيه شده است . در سه طرف حياط ايوان هايي بزرگ و در گوشه هاي آن شبستان بزرگ ، ‌حمام ، ‌كوره گچ پزي وحياط داخلي نيز وجود دارد

كاروانسراي سفيد آب :

اين كاروانسرا در جنوب تهران و شرق درياچه نمك قرار دارد. بناي آن مربوط به عهد صفويه و قاجاريه است وچهار برج تزييني در چهارگوشه دارد . مصالح به كار رفته در آن ازسنگ است .

كاروانسراي شاه عباسي :

اين كاروانسرا با دو در، رو به شمال و جنوب با كمي تفاوت نظير كاروانسراهاي معروف است . دروازه ورودي ، سرپوشيده و در دو طرف آن دو سكو و دو اتاق ديده مي شود . نماي خارجي كاروانسرا از سنگ هاي صافِ تراش صورتي رنگ پوشيده شده و داراي حياط بزرگي است كه دورتا دور آن را اتاق ها ي كوچك فرا گرفته است . پشت ساختمان هاي داخل حياط ، اصطبل سراسري با سكوهايي براي استراحت چهار پادار است .

كاروانسراي عباس آباد – سياهكوه:

اين كاروانسراي چهار ايواني نزديك كاروانسراي سياهكوه در جاده ري- ورامين در ميان كوير نمك قرار دارد . بنا متعلق به دوره صفويه و براي ساخت آنا از سنگ و آجر استفاده شده است . بنا دو حياط مركزي دارد كه به احتمال زياد در يكي ،از مسافران عادي و در ديگري از مسافران مخصوص و بزرگان حكومتي پذيرايي مي شد .

كاروانسراي علي آباد :

مجموعه كاروانسراي علي آباد در كنار ‌راه جديد تهران- قم ساخته شد . ساختمان اين كاروانسرا داراي سه تالار ستون‌دار در سه گوشه بنا است . در هريك ازاين تالارها ، ‌سکويي بين چهار ستون وجود دارد . اين سكوها محل استقرار چهارپايان بود . از خصوصيات كاروانسرا اين است كه سر در آن به جاي اين كه جلوتر از ديوارهاي اطراف باشد ، ‌عقب رفته وبا ازاره‌هاي دالبري و ستون هاي كوتاه بالاي ديوارها تزيين شده است . هم چنين به جاي ايوان اصلي ، يك عقب رفتگي در حياط وجود دارد و پشت آن تالار پذيرايي ساخته شده است. در محور بنا ، چايخانه و حمام و سمت ديگر ، مسافر خانه اي براي مسافران ثروتمند و شخصيت هاي اجتماعي بود . در پشت مسافرخانه باغچه‌ انار و يك حوض آب وجود داشت .

كاروانسراي قلعه سنگي

اينكاروانسرا در كيلومتر 35جاده ري- قم ساخته شده و تا سال 1883 میلادی مورد استفاده بود و به همين دليل سالم تر باقي مانده است . با توجه به كشف چند سكه مغولي از سدههاي 7 و 8 ه. ق ، ‌احتمال مي رود باني اين كاروانسرا غازان خان(694هـ. ق) باشد وحتي تاريخ ساخت كاروانسرا مقدم بر حكومت پادشاه مغول باشد ، ‌در اين صورت بايد قدمت آن را به اواخر دوران سلجوقي نسبت داد . كاروانسرا ديواري به ضخامت دو تا سه متردارد و برج هاي متعددي آن را حمايت مي كند.

كاروانسراي منظريه :

كاروانسراي منظريه در ابتداي راه ساوه ، نزديك پلي ساخته شده كه از زيرآن رودخانه اي مي گذرد . كاروانسرا كه درميان ناحيه خشك و بي حاصلي قرارگرفته ، ازنظر بازرگاني اهميت ويژه اي داشت . اين كاروانسرا از يك سو در كنار كوير و از سوي ديگر در مجاور درياي نمك قرار دارد و نور خورشيد از روي آن انعكاس شديدي مي يابد.

كاروانسراي پاسنگان :

این کاروانسرا با قدمت عصرصفوی است که در دوره های بعد (قاجار) از آن استفاده شده است . هم اکنون با شماره ثبت 357 مورخه 1321 در اختیار سازمان میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری است . درمجاورت کاروانسرا آب انبارهایی واقع شده که در هنگام استراحت کاروانیان از آن استفاده شده است . این کاروانسرا در مسیر جاده قم - کاشان و حد فاصل 20 کیلومتری شهر قم واقع شده . این کاروانسرا به شکل مربع 50 در 50 متر و به صورت چهار ایوان بناگردیده است .این کاروانسرای مورد بازدید و استفاده بسیاری ازجهانگردان مانند مولر واقع گردیده و نامبرده معتقد است که این بنا توسط یک بازرگا نقزوینی به نام حاجی محمدباقر به سال 1807 میلادی ساخته شده است . همچنین باستان شناس معروف فرانسوی مادام دیوالافوا این کاروانسرا را دیده و معتقد بوده است تا سال1888 میلادی تغییرات مهمی در آن رخ نداده است. از نظر قدمت کاروانسرای پاسنگان را متعلق به دوره صفوی می دانند . از بررسی کاروانسرای پاسنگان چنین بر می آید که اساس معماری کاروانسرا مانند سایر بناها تابع شیوه سنت و سبک رایج زمان (صفویه) بوده است و ساختمان آن از روز روزگاران کهن تا به امروز دگرگونی خاصی نیافته است.

كاروانسراي پل دلاك :

در جاده تهران- قم ، در سمت شمال رود مسيله و پل دلاك ، ساختمان چهار گوش سفيد رنگي قرار دارد . ساختمان كاروانسرا چهارايواني و مصالح به كار رفته در آن آجر و سنگ است . تاريخ ساخت اين كاروانسرا را به دوره‌ي كريم خان زند نسبت مي دهند.

كاروانسراي حسن آباد :

كاروانسراي چهار ايواني حسن آباد به دوره قاجاريه تعلق دارد . اين كاروانسرا درمكان با صفايي قرار دارد و از هر سو مناظر زيبا و خرم مشاهده مي شود . مصالح به كاررفته در اين كاروانسرا خشت است.

تیمچه بزرگ قم

تیمچه بزرگ قم در جبهه شمالی راسته بازار نو شهرستان قم قرار دارد و از آثار ارزشمند هنر معماری دوران اسلامی ایران محسوب می شود . این مجموعه توسط هنرمند برجسته عصر نادری استاد ((حسن قمی)) (معمار باشی) در سال 1301 هجری قمری طراحی و اجرا شد . بانی بنا مرحوم حاج سید محمود طباطبایی تاجر بزرگ قم و پدر مرحوم حاج آقا حسین طباطبایی قمی است . تیمچه بزرگ قم با دو ورودی رو به راسته بازار نو شامل سه گنبد و دو نیم گنبد است و قسمت مرکزی آن با دهانه 15 متر و ارتفاعی به همین اندازه در طول 28 متر بدون ستون امتداد می یابد. تیمچه در مجموع دارای 20 حجره تحتانی و 12 غرفه فوقانی است

بازار قم :

اين مجموعه شامل دو راسته سر پوشيده با پوشش گنبدي است . سر پوشيده بودن بازار از يك سو به سنت معماري بازار باز مي گردد و ازسوي ديگر به خاطر گرماي شديد تابستان و سرماي شديد زمستان و ناشي از هواي كويري قم است. بخش هاي وسيعي از بازار قم يعني بازار كهنه در دوران صفويه و در پيرامون مسجد جامع بنا شد و تا پايان دوره قاجاريه بناهايي كه بدان نياز بود در آن جاي گرفت. در دوران ناصرالدين شاه بازار قم رو به گسترش نهاد و " بازارنو" احداث شد ودر دو سوي اين راسته نو ، بناها ي تازه اي مثل تيمچه بزرگ ساخته شد . در سال هاي نخست دوره پهلوي نيز بر مبناي ضرورت هاي تجاري موجود ، بخش هايي به بازار نو افزوده شد . حدود پنجاه سال پيش به موازات توسعه شهر قم و به دليل احداث خيابان هاي جديد، بازار به چند بخش تقسيم شد و قسمت هايي از آن براي هميشه از ميان رفت. درحال حاضر از بازار قديم قم، دوبخش " بازار كهنه " و" بازار نو" برجاي مانده كه هر كدام از اين بازارها حدود يك كيلومتر طول دارد. مسجد جامع نزديك بازار كهنه قرار دارد و در بازار كهنه و نو تعدادي مسجد بزرگ و كوچك با فاصله هاي اندك براي تأمين نيازهاي معنوي كسبه و بازاريان و مشتريان و ساكنان اطراف بازار وجود دارد .

مسجد جامع قم :

پس از مسجد جامع عتیق قم مسجد امام حسن عسکری (ع) قدیمی ترین مسجد این شهر است و اسکلت اصلی گنبد خانه متوازن آن ، متعلق به نیمه نخست قرن ششم هجری قمری و سال 529 ه.ق می باشد . ایوان رفیع جبهه جنوبی و اندود های گچی رنگی گنبد خانه ، متعلق به عصر صفوی و بنای ایوان شمالی و شبستان های شرقی و غربی آن به عصر قاجار تعلق دارد.

قلعه زار بلاغ :

این قلعه در 54 کیلومتری مسیر جاده قدیم قم به تهران قرار دارد و شامل محوطه وسیعی است که بر روی یک پشته طبیعی قرار دارد ، در مرکز آن قلعه سنگی دیده می شود . این قلعه با نقشه ای بیضی شکل با مصالح لاشه سنگ ، ملاط گچ ، گل و خشت هایی به ابعاد 12×40×40 و 9×35×35 سانتی متر احداث گردیده و بخش اصلی آن ساختمانی دو اشکوبه است . ورودی آن در جبهه جنوبی قرار دارد . با توجه به مطالعات صورت گرفته برخی این قلعه را سلوکی – اشکانی و برخی مادی می دانند .

قلعه سام آباد :

اين قلعه در جنوب شرقي قمرود در فاصله چهار تا پنج كيلومتري روستاي قمرود قرار دارد. طول و عرض قلعه 76 متر است و چهار برج در چهار گوشه آن وجود دارد . قلعه داراي يك حياط مركزي و از نوع بناهاي چهار ايواني است .

قلعه قرمز :

در شمال كاروانسراي حوض سلطان ، بنايي به نام قلعه قرمز با كاربري نظامي ساخته شده است. اين بنا 112 متر عرض و 115 متر طول دارد و كاملاً مشخص است كه با شتاب ساخته شده و ناتمام مانده است .

قلعه قمرود :

قمرود داراي دو قلعه كهن و جديد بود كه امروزه فقط بخش هايي از آنها برجاي مانده است . يكي از اين قلعه ها احتمالاً مربوط به دوره صفويه يا پيش از آن است. قلعه ديگر توسط مهندس الممالك براي اسكان خود ، اطرافيان و خدمه اش در جوار شرقي قلعه كهن بر پا شده بود .

قلعه گبری :

قلعه گبری در روستاي جمكران و از بناهاي پيش از اسلام است و مصالح به كار رفته در آن شامل خشت و گل است .

قلعه گلي :

بعد از آبادي" محمد آباد كاج " در پاي اولين تپه هاي آهكي به طرف شمال شرقي ، آثار اين قلعه قديمي مخروبه مشاهده مي شود . اين قلعه كه در كنار قلعه سنگي محمد آباد قرار دارد ، مربوط به دوره پیش از اسلام (سلسله اشكاني) است . خشت هاي قطور و بزرگ بدنه و پايه ، از تعلق ساختمان به دوران پيش از اسلام حكايت مي كند . در اطراف قلعه گلي بقاياي ظروف شكسته و كاشيهاي لعاب دار فراوان ديده مي شود .

قلعه مظفر آباد :

قلعه مظفر آباد كه حدود پنج كيلومتري شرق روستاي قمرود واقع شده ، از آثار مهندس الممالك و به نام يكي از پسران اوست . قلعه داراي پنج برج است كه چهار برج در چهار گوشه آن و برج پنجم در ميانه ضلع شرقي قرار دارد . كنار در ورودي نيز حمامي ساخته بودند .

ميل علي آباد :

ميل علي آباد بر روي تپه اي مشرف بر دشت که ارتفاع آن از سطح دشت بين 70 تا 75 متر است ، واقع گرديده است . نماي ميل از سنگ لاشه و کمي قواره شده و ملاط گچ زبره مي باشد . ارتفاع موجود 35/8 متر و قطر قاعده آن 33/4 متر و پيرامون آن 65/13 متر است . شکل اين برج با ميل استوانه اي مي باشد و در درون آن تا ارتفاع 95/1 سانتيمتر با لاشه سنگ پر شده است و پس از آن به صورت مناره با پله هاي مارپيچ يا حلزوني تا پشت بام مي رفته است . قطر دروني بنا 79/1 متر و ضخامت ديوار در پايين بنا 25/1 متر و در بالاي ميل به 95 سانتيمتر مي رسد . ميل علي آباد از لحاظ سوق الجيشي در بهترين نقطه واقع گرديده به طوريکه در زمان حياط و آباداني راه هاي کاروانرو و در دوره سلجوقي اين ميل راهنماي کاروانهايي را که از سمت کاشان به سمت قم و از آنجا به سمت ري و به عکس در حرکت بودند ، را بر عهده داشته است .

میل صفرعلی :

ارتفاع ميل صفرعلي تا سطح دشت 60 تا 80 متر است . نماي ميل از سنگ لاشه و ملاط ساروج مي باشد و ميانه لاشه سنگ بدون ملاط است . ارتفاع آن 80/6 متر و قطر قاعده آن هفت متر و پيرامون آن 22 متر است . شکل برج مخروطي است و در درون آن تا ارتفاع 5 متر با لاشه سنگ پر شده است و درون آن اتاقکي مدور ايجاد شده است که قطر آن 45/3 متر و کلفتي ديوار 70/1 متر است .

میل بابک :

این میل بر فراز بلندترین رشته کوه شمالی دره قمرود و در عرب روستای کاج و 1/5 کیلومتری میل صفرعلی قرار دارد .

ميل سنگی روستای چاهک :

اين ميل در ارتفاع 87 متري از سطح زمينهاي اطراف واقع شده است . قدمت اين بنا به دوره ساساني مي رسد . ميل سنگي روستاي چاهک داراي پلاني مدور و پلان چليپاي دروني است . اين پلان شباهت بسيار زياد به پلان چهارطاقي هاي دوره ساساني دارد و سبک ساخت و مصالح بکار رفته در آن قابل مقايسه با چهارطاقي نويس که در همين مسير قرار دارد مي باشد . داراي يک ورودي در سمت جنوب به عرض 20/1 و ارتفاع 60/2 متر است. بلندترين ارتفاع موجود 40/6 متر در جبهه غربي واقع شده است . قطر قاعده آن 10/5 متر و پيرامون آن 5/27 متر شکل است .

پل حوض سلطان :

اين پل كه در جاده كاروان قم – تهران روي رود مسيله قرار دارد ، در سال 262 ه.ق به دستور " علي اصغرخان اتابك " به صورت يك چشمه با طاق جناغي تند و يك دهليز كوچك بنا شد. مصالح به كار رفته در طاق ، آجر است ولي بدنه و پايه پل از سنگ با ملات ساروج ساخته شده است.

پل دلاك :

پل دلاك در مسير راه قديمي تهران- قم نزديك كاروانسراي دلاك ، روي رودخانه " قره سو " بنا شده و از آثار دوره صفوي است . بقاياي با شكوه كاروانسراي حسن آباد و يك چاپارخانه خشتي و دهانه هاي قوسي شكل پل دلاك كه با انحنايي روي پيچ وخم رودخانه زده شده ، در يك محدوده قرار دارد.

پل شكسته :

در شرق پل دلاك در برابر گردنه اي كه به روستاي كاج مي رود ، آثار يك پل مخروبه بسيار قديمي به جاي مانده كه آن را پل شكسته مي نامند . دهانه هاي اين پل با گل مسدود شده ، از آجر ضربي است و در پايه هاي جنوبي آن آجرهاي بسيار قطوري به كار رفته كه در بناهاي دوره ساساني ديده مي شود . اين پل در معبر بسيار قديمي ساساني كه اصفهان را به ري متصل مي كرد واقع شده است.

پل شیرین بلاغ :

: یکی دیگر از پل های تاریخی و ارزشمند استان قم پل شیرین بلاغ است که از دوران ساسانیان به یادگار مانده است.

پل طایقان :

پل طایقان ، پلی است که به دوره صفویه تعلق دارد.

پل طینوج :

پل طینوج که در بخش خلجستان واقع شده ، متعلق به دوره صفوی است.

پل عسگرآباد :

پل عسگر آباد در سال 1262 هـ .ق به دستور " علي اصغر خان اتابك" با شش دهانه به عرض هاي متفاوت ، روي رودخانه قمرود در 21 كيلومتري شمال قم در جاده علي آباد - منظريه واقع شد . اين پل در گذشته رابط جاده قم- تهران بوده . پايه های پل در جهت مخالف جريان رودخانه داراي موج شكن هاي مثلثي است و مصالح پايه ها از سنگ و در طاق ها و بدنه ، آجر ، به ابعاد 5×24×24 سانتيمتر به كار رفته است.

پل علی خانی :

بنای اولیه این پل در دوره صفویه بوده و در سال 1292 ه.ق بازسازی شده است . این پل در مرکز شهر واقع شده است.

پل كاج :

بقاياي اين پل كه منسوب به دوره صفويه است ، در پنج كيلومتري غرب دهكده كاج و شش كيلومتري پل و كاروانسراي دلاك ، در مسير كاروان روي قديمي ورامين – قم قرار دارد . پل كاج به طول حدود 245 متر ، حداقل داراي 13 دهانه به ابعاد مختلف است و نشانه هاي بازسازي دوره هاي مختلف تاريخي در آن ديده مي شود . پل در خط مستقيم بنا نشده و در جهت مخالف جريان رودخانه داراي انحنا است.

پل كنارگرد :

اين پل در 10 كيلومتري جنوب " كنار گرد " روي رودخانه " قره سو" و هم زمان با احداث جاده قم – تهران و كاروانسراي كنارگرد بنا شد . پل داراي 12 دهانه به صورت قرينه و آب برهاي مثلثي شكل است . مصالح پايه ها از سنگ با ملات ساروج است ولي در بدنه و طاق هااز آجر با ملات گچ استفاده شده است . اين پل در زمان صفويه بنا شد.

حمام حاج عسگرخان :

در بافت قديم قم ، در شمال راسته بازار ، حمام حاج عسگر خان واقع است . اين مجموعه از دو بخش حمام و چاله حوض تشكيل شده . در قسمت ورودي حمام ، كتيبه اي سنگي ديده مي شود . بر اساس اين كتيبه ، تاريخ ساخت حمام سال 1216 ه . ق ذكر شده و با اين حساب مي توان ساختمان آن را به اوايل دوره قاجاريه و حكومت فتحعلي شاه قاجار نسبت داد . فضاي اصلي حمام مربعي به ابعاد 10/11 متر است که در مركز اين فضا ، گنبدي قرار دارد كه روي هشت ستون پنج ضلعي بر پا شده است. شرق ساختمان ، چاله حوض واقع است و چاله حوض كه به صورت نيمه مخروبه بر جاي مانده ، داراي سكويي در دور تا دور است كه با ساروج پوشيده شده است .

حمام روستاي قباد بزن :

روستای قباد بزن جزو دهستان کهک استان قم بوده و حمام روستای قباد بزن در قسمت شمالی و منتهی اليه يکی ازمحورهای مسکونی روستا قرار گرفته است . در امتداد شمالی اين محور؛ باغ های حاصلخيزی وجود دارد و نهر کوچکی از کنار اين محور عبور می کند و منظره زيبايي را به وجود مي آورد . نوع پلان قوس ها ونحوه پوشش سقف های آن تاريخ بنا را به دوره قاجاريه منسوب می كند.

حمام عشقعلی خان :

از ديگر حمام هاي تاريخي استان قم كه از دوره قاجار به یادگار مانده است می توان حمام عشقعلی خان را نام برد.

تپه صرم :

تپه صرم در حدود 15 كيلومتري جنوب شرقي جاده كاشان در بخش كهك حد فاصل ميان راه روستاي خورآباد و صرم قرار دارد . اين تپه پشته اي طبيعي از رسوبات شني به طول 192، عرض 115 و ارتفاع 60/5 متر است كه نزديك محوطه استقراري شمشيرگاه قرار دارد. در سال 1376 عمليات گمانه زني(چاهي كه براي آزمايش قنات حفر مي كنند) جهت مشخص نمودن وضعيت تپه و تعيين حريم آن آغاز گرديد و تپه درسال 1378 در فهرست آثار ملي كشور به ثبت رسيد . به علت حفاري هاي غير مجاز درسال 1379 و به منظور نجات دادن بخشي از اشيا از خطر سرقت ، طرح حفاري درسال1380 به تصويب و در تاريخ 29/11/80 به مدت 26 روز به انجام رسيد. به گورهاي زيادي برخورد شد که اين گورها داراي ساخت وساز خشتي به صورت توده هايي گاه انبوه است و تدفين در اطراف اين توده ها انجام شده است . در اطراف متوفي تعداد زيادي اشياي سفالي ، مفرغي و گاه آهني يافت شد .گورستان تاريخي تپه صرم با قدمت 3500 – 3200 سال از مهمترين محوطه هاي عصر آهن ايران و فرهنگ سفال خاكستري ايران مركزي است .

محوطه شاد‌قلی خان :

پس از شناسايي اين محوطه باستاني و كاوش هايي كه به مدت ده روز به طول انجاميد مشخص شد كه اين محوطه باستاني به هزاره چهارم پيش از ميلاد تعلق دارد و احتمالا اقوام ساكن در قلي درويش در نتيجه بالا آمدن آب قمرود حدود 1000 سال در اين محدوده زندگي كرده اند . محوطه شادقلي يكي از مهمترين اسناد سكونت انسان شش هزار سال پيش در شهر قم بود و نشان مي داد اين شهر تاريخي پيش از شكل گيري در قرن سوم هجري قمري و در كنار حرم حضرت معصومه(س) داراي سكونت بوده است.

محوطه قلی درويش :

از دیگر محوطه های تاریخی استان قم می توان محوطه باستانی قلی درويش را نام برد .

دریاچه نمک :

این دریاچه که در واقع بخشی از کویر نمک ایران است ، در شرق قم قرار دارد . دریاچه نمک تنها در فصل زمستان دارای آب است و در فصل تابستان به جای آب ، ورقه های نمک در آن جلب نظر می کند . شکل هندسی نمک های پف کرده در این دریاچه به خصوص به هنگام طلوع و غروب خورشید ، مناظر دیدنی و زیبایی را برای بازدیدکنندگان به تصویر می کشد .

دریاچه حوض سلطان :

این دریاچه با مساحتی حدود 330 کیلومتر مربع ، در حاشیه بزرگراه قم- تهران و شمال استان قم قرار دارد . دریاچه حوض سلطان شامل دو چاله جدا از هم به نام "حوض سلطان" و "حوض مرده" است که آن دو را بیشتر حوض سلطان می نامند . آبهایی که به این دریاچه می ریزد دایمی نیست و به علت عبور از طبقات نمکی ، بی نهایت شور است . این دریاچه بعد از اسلام تا حدود قرن 19 میلادی دوره های خشک و مرطوب فراوان را گذرانده و با توجه به تغییرات مجرای رود مسیله یا رود شور ، به صورت دریاچه و باتلاق و کویر درآمده است . از زمان صوفیه به بعد به سبب بنای سدی در بالای پل دلاک ، که آب رود قره چای را به دریاچه نمک هدایت می کرد ، ارتباط بین دریاچه حوض سلطان و دریاچه نمک قطع یا ضعیف شده است . در سال 1262 ه.ق دو نیمه دریاچه حوض سلطان به هم متصل و دریاچه بزرگی را تشکیل داد .

سد پانزده خرداد :

سد پانزده خرداد در مسیر جاده قم – دلیجان واقع شده و در سال 1373 افتتاح شد .

سد سنجگان :

بر روی رود سلفچگان از شعبات قمرود در استان احداث شده است .

سد کبار :

اين بنا در 25 كيلومتري جنوب قم ، بر روي رودخانه كبار قرار گرفته و ظاهراً از آثار دوره ايلخاني (قرن 7و8 هـ .ق) است كه در دوره هاي بعد ، از جمله در دوره اخير تعمير و باز سازي شده است . علي رغم نوشته بيشتر محققان داخلي ،" والفرام كلايس" سد كبار را ، با اطمينان ، از آثار دوره صفوي مي داند . سد كبار از نمونه هاي جالب توجه سدهاي قوسي است كه طول تاج آن به 55 متر وارتفاع آن از كف رودخانه به 24 متر مي رسد . ضخامت ديواره سد در پايين10 و در بالا حدود 6 متر است .

سد مخزنی امامزاده اسماعیل :

یکی دیگر از سدهای ارزشمند استان قم ، سد مخزنی امامزاده اسماعیل.

کوهستان اردهال :

كوهستان اردهال كه در حقيقت دنباله شمالی كوهستان كركس محسوب می شود ، در شهرستان های قم، كاشان و محلات واقع شده و قسمت جنوب استان قم را در بر می گيرد . اين کوه از سوی خاور به جاده قم – كاشان ، از جنوب به جاده كاشان - وركان، از باختر به جاده اصفهان - قم و از شمال به دامنه های مشرف به شهرستان قم محدود می شود و ناحيه های نيزار ، راونج ، كهک و قنوات را در بر می گيرد .

کوه اسکندر قلندر :

اين کوه با ارتفاع 2130 متر در محدوده شهرستان قم ، بخش خلجستان ، دهستان قاهان و در 61 کيلومتری شمال باختری مرکز شهرستان قم واقع شده است . جهت کوه شمال باختری - جنوب خاوری بوده و قله آن از نظر جغرافيايی در 50 درجه و 14 دقيقه درازای خاوری و 34 درجه و 49 دقيقه پهنای شمالی قرار دارد .

کوه الوند :

اين کوه با ارتفاع 2182 متر در شهرستان قم، بخش نوفل لوشاتو، دهستان فردو و در 41 کيلومتری جنوب مرکز شهرستان قم واقع شده است . جهت کوه شمال خاوری - جنوب باختری بوده و قله آن از نظر جغرافيايی در 50 درجه و 59 دقيقه درازای خاوری و 34 درجه و 15 دقيقه پهنای شمالی قرار دارد .

کوه تخت گرشاوه :

اين کوه با ارتفاع 2045 متر در محدوده شهرستان قم ، بخش خلجستان ، دهستان قاهان و در 47 کيلومتری شمال باختری مرکز شهرستان قم واقع شده است . جهت کوه شمال باختری - جنوب خاوری بوده و قله آن از نظر جغرافيايی در 50 درجه و 9 دقيقه درازای خاوری و 34 درجه و 48 دقيقه پهنای شمالی قرار دارد .

کوه چال :

اين کوه با ارتفاع 2671 متر در محدوده شهرستان قم ، بخش نوفل لوشاتو ، دهستان فردو و در 42 کيلومتری جنوب مرکز شهرستان قم واقع شده است . جهت کوه باختری - خاوری بوده و قله آن از نظر جغرافيايی در 50 درجه و 53 دقيقه درازای خاوری و 34 درجه و 15 دقيقه پهنای شمالی قرار دارد .

کوه زاقر :

اين کوه با ارتفاع 2142 متر در محدوده شهرستان قم، بخش نوفل لوشاتو ، دهستان کهک و در 37 کيلومتری جنوب باختری مرکز شهرستان قم واقع شده است . جهت کوه شمال باختری - جنوب خاوری بوده و قله آن از نظر جغرافيايی در 50 درجه و 50 دقيقه درازای خاوری و 34 درجه و 17دقيقه پهنای شمالی قرار دارد .

کوه سخته :

اين کوه با ارتفاع 2475 متر در محدوده شهرستان قم ، بخش نوفل لوشاتو ، دهستان نيزار و در 57 کيلومتری جنوب باختری مرکز شهرستان قم واقع شده است . جهت کوه شمال خاوری - جنوب باختری بوده و قله آن از نظر جغرافيايی در 50 درجه و 22 دقيقه درازای خاوری و 34 درجه و 20دقيقه پهنای شمالی قرار دارد .

کوه شمشک :

اين کوه با ارتفاع 2584 متر در محدوده شهرستان قم ، در 55 کيلومتری جنوب باختری مرکز شهرستان قم واقع شده است . جهت کوه شمال خاوری - جنوب باختری بوده و قله آن از نظر جغرافيايی در 50 درجه و 23 دقيقه درازای خاوری و 34 درجه و 19دقيقه پهنای شمالی قرار دارد .

کوه گوجه :

اين کوه با ارتفاع 3071 متر در محدوده شهرستان قم ، بخش جعفرآباد ، دهستان قاهان و در 70 کيلومتری باختر مرکز شهرستان قم واقع شده است . جهت کوه شمال خاوری - جنوب باختری بوده و قله آن از نظر جغرافيايی در 50 درجه و 6 دقيقه درازای خاوری و 34 درجه و 39دقيقه پهنای شمالی قرار دارد .

کوه ماهو :

اين کوه با ارتفاع 2970 متر در محدوده شهرستان قم ، بخش نوفل لوشاتو ، دهستان نيزار و در 42 کيلومتری جنوب باختری مرکز شهرستان قم واقع شده است . جهت کوه شمال باختری - جنوب خاوری بوده و قله آن از نظر جغرافيايی در 50 درجه و 47 دقيقه درازای خاوری و 34 درجه و 15دقيقه پهنای شمالی قرار دارد .

کوه پلنگابی :

كوه پلنگابی (پلنگ آبی) که 3154 متر ارتفاع دارد ، در 48 كيلومتری جنوب باختری قم و در 8 كيلومتری جنوب باختری روستای كرمجگان واقع شده است . اين كوه از شمال به مامو و از خاور به ارتفاعات غليق متصل می شود . رودخانه های راونج ، دره باغ و ازنا از اين كوه سرچشمه می گيرند .

کوه خستک :

كوه خستک در 54 كيلومتری جنوب باختری قم و در جنوب روستای سنجگان قرار گرفته است . اين کوه 2777 متر ارتفاع دارد و سرچشمه رودخانه های زواريان

کوه سلطان سعد شاه :

كوه سلطان سعد شاه که 2930 مترارتفاع دارد ، در 46 كيلومتری جنوب قم و در جنوب روستای خاوه قرار گرفته است . اين كوه از جنوب به كوه لارها متصل است و رودخانه های فردو و وشنوه از آن سرچشمه می گيرد .

کوه هليل :

اين کوه با ارتفاع 2276 متر در محدوده شهرستان قم ، بخش نوفل لوشاتو ، دهستان کهک و در 35 کيلومتری جنوب باختری مرکز شهرستان قم واقع شده است . جهت کوه شمال باختری - جنوب خاوری بوده و قله آن از نظر جغرافيايی در 50 درجه و 48 دقيقه درازای خاوری و 34 درجه و 20دقيقه پهنای شمالی قرار دارد .

کوه لارها :

كوه لارها که3109 متر ارتفاع دارد ، در 51 كيلومتری جنوب قم و در شمال روستای رهق قرار گرفته است . رودخانه وشنوه قسمت عمده ای از آب خود را از اين كوه می گيرد . كوه لارها از شمال به كوه سلطان سعدشاه و از جنوب باختری به كوه گرگ متصل می شود .

كوه جهارلی :

كوه جهارلی که در بخش شمال خاوری شهرستان قم قرار گرفته از سطح دريا 1094 متر ارتفاع دارد . جهت اين كوه از شمال باختر به جنوب خاور می باشد .

كوه مره :

كوه مره که در واقع بخشی از مرز مشترک بين اين استان با استان تهران است ، اين کوه در شمال استان قم قرار گرفته است .

رودخانه ابهر رود :

رود شور يا ابهررود از كوه های سلطانيه قزوين سرچشمه گرفته و از به هم پيوستن دو رودخانه خزر رود و ابهر رود و برخی از رودهای كوچک فرعی ديگر تشكيل می ‌شود و با جهت كلی شمال باختری به جنوب خاوری از شش كيلومتری جنوب باختری حسن آباد (مركز بخش فشاپويه) گذشته و بر شوره‌ زار خاور حوضی سلطان جذب می ‌گردد و پس از آبياری ابهر ، قزوين ، ساوجبلاغ و تهران به رودخانه كرج می پيوندد . اين رودخانه به دليل داشتن نمک در پايين دست ، برای كشاورزی مناسب نيست ولی شاخه هايی از آن از امکانات گردشگاهی برخوردار است .

رودخانه قم رود :

اين رودخانه كه به نام های گل افشان ، اناربار ، لهل رود و لعل بار نيز معروف است ، از زردكوه بختياری سرچشمه می گيرد و پس از طی 288 كيلومتر به درياچه نمک می ريزد . اين رودخانه در ابتدا به نام دربند معروف بود و در محل اخته خون در جنوب باختری گلپايگان سدی بر روی آن احداث شده است . قم رود در محدوده شهرستان های گلپايگان ، خمين ، محلات ، دليجان ‌و قم جاری است و اراضی اين نواحی را آبياری می كند .

رودخانه قره چای :

رودخانه قره چای از سراب های هفت عمارت ، باغ جم ، عباس آباد و پنجه علی در منطقه سربند اراک سرچسمه می گيرد . اين رود بعد از مشروب كردن دهستان شراء از استان همدان ، وارد شهرستان اراک می شود . قره چای پس از آبياری نمودن اراضی كشاورزی شهرستان اراک ، در مسير خاوری– باختری وارد شهرستان تفرش می شود و پس از دريافت آب رودخانه های گذار و هزلفان و با عبور از جنوب ساوه ، ‌درناحيه ای به نام پل دلاک به قم رود پيوسته و به درياچه قم می ريزد .

رودخانه دره باغ :

دره باغ رودخانه ای فصلی به طول 45 كيلومتر است که در دهستان كهک ، شهرستان قم جريان دارد . سرچشمه اين رودخانه دامنه شمالی كوه های پلنگابی و قليق، 45 كيلومتری جنوب قم می باشد . اين رودخانه در طول مسير از روستاهای مسير كرميگان ، بيرهند ، ابرجس ، كهک ، سيرو و ورجان عبور می کند و رودخانه فردو به آن می ‌ريزد . رود دره باغ از ريزابه های قم رود و حوزه آن درياچه نمک قم است . شيب متوسط اين رود 5/3 درصد و مسير كلی آن شمالی است .

رودخانه شورفشاپويه :

رود شور فشاپويه رودخانه ای دايمی است که 420 كيلومتر طول دارد . اين رود در شهرستان های قم ، تهران ، ساوه ، كرج ، قزوين و خدابنده لو جريان داشته و از دامنه باختری كوه قره داغ واقع در دهستان سجاس رود ، در 30 كيلومتری شمال خاوری قيدار سرچشمه می ‌گيرد و به نام خر رود از دهستان سجاس رود عبور کرده و به دهستان حومه از شهرستان قيدار (خدابنده) وارد می ‌شود و ضمن آميختن با ريزابه‌های بسيار از10 كيلومتری خاور شهر قيدار عبور می ‌كند و به نام چای خر رود به دهستان خرقان باختری از شهرستان قزوين وارد می ‌گردد . در اين دهستان با رودخانه شور خرقان مخلوط می ‌شود و پس از قطع راه اتومبيل رو قزوين ـ همدان وارد دهستان خرقان خاوری می ‌گردد و با رودخانه‌های آوج و كلنجين در هم می ‌آميزد و به سوی شمال خاوری جريان می ‌يابد. پس از عبور از روستای سكزناب از دره خاوری كوه قره قرقان عبور می ‌كند و به دهستان افشاريه وارد می ‌شود . در اين دهستان نخست با رودخانه اورونگاش مخلوط می ‌شود و سپس به صورت خشكرودی به دهستان رامند جنوبی و سپس به دهستان دشت آبی وارد می ‌گردد و پس از آميختن با ابهر رود به رود شورفشاپويه تغيير نام می ‌دهد . در اين جا به سوی جنوب متوجه می ‌شود و از باختر روستای قشلاق حسين خانی می ‌گذرد و پس از طی حدود هشت كيلومتر به خاور منحرف می ‌گردد و از ميان شوره ‌زار دامنه جنوبی ارتفاعات حلقه ور عبور می ‌كند و پس از گذشتن از دامنه خاوری كوه كردها به دهستان زرند از شهرستان ساوه داخل می ‌گردد و به سوی جنوب خاوری خط آهن تهران – قم ، همچنين راه اتومبيل رو تهران ـ ساوه را قطع می ‌كند و به دهستان فشاپويه از شهرستان تهران وارد می ‌گردد . در اين دهستان نخست با قشلاق هفت تپه با رودخانه سرود مخلوط می ‌شود و سپس به موازات رودخانه كرج و به فاصله متوسط 10 كيلومتر به سوی جنوب خاوری روان می ‌گردد و با طی يک قوس بزرگ راستگرد از دهستان فشاپويه خارج و به دهستان قمرود از شهرستان قم وارد می ‌شود و سرانجام در 75 كيلومتری خاور قم به درياچه نمک می ‌ريزد . شيب متوسط اين رود 4/0 درصد و مسير كلی آن جنوب خاوری است .

رودخانه زواريان :

زواريان رودخانه ای فصلی است که در دهستان راهجرد خاوری ، شهرستان قم جريان دارد . اين رود از دامنه خاوری كوه خستک ،51 كيلومتری جنوب باختری قم سرچشمه می گيرد . اين رودخانه پس از سيراب ساختن روستاهای زواريان ، سلفچكان ، عنايت بيگ ،‌ حسين آباد به طرف جنوب منحرف می گردد و با دو پيچ نسبتاً بزرگ در دو كيلومتری شمال روستای بخشايش به تلخه رود می ‌ريزد .

رودخانه سولقان :

رودخانه فصلی سولقان در شهرستان های تفرش و قم ، استان های مركزی و قم جريان دارد . اين رودخانه از ارتفاعات 19 كيلومتری خاور تفرش طی ريزابه‌های متعدد سرچشمه گرفته و ضمن عبور از دهستان قاهان با رودخانه وزوا مخلوط می ‌شود و پس از ورود به شهرستان قم در حدود روستای آوه محو و ناپديد می شود . مازاد آب اين رودخانه در فصل های پر باران به قره سو می ‌ريزد .

رودخانه شورراهجرد :

رودخانه شورراهجرد يک رودخانه فصلی به طول 28 كيلومتر است که در دهستان راهجرد خاوری ، شهرستان قم جريان دارد . اين رود از دامنه كوه خستک 48 كيلومتری جنوب باختری قم سرچشمه می گيرد . شورراهجرد از ريزابه های قره سو و حوزه آن درياچه نمک قم است .‌ شيب متوسط اين رود 6/1درصد و مسير كلی آن خاوری است .

رودخانه شورقم رود :

رودخانه شور قم رود رودی فصلی با طول 15 كيلومتر است . اين رود در دهستان قمرود ، شهرستان قم جريان دارد و از 16 كيلومتری شمال باختری قم سرچشمه می گيرد . شور قم رود از ريزابه های رودخانه لک شور و حوزه آن درياچه نمک قم است . شيب متوسط اين رود یک درصد و مسير كلی آن شمال خاوری است .

رودخانه سياه آب آدران :

رودخانه سياه آب آدران شاخه‌ای از رودخانه كرج است . اين رودخانه در شهرستان های كرج ،‌ تهران و قم ، استان های تهران و قم جريان دارد .

رودخانه چای خر رود :

اين رودخانه شاخه‌ای از رودخانه شور فشاپويه است که در شهرستان های قم ، تهران ،‌ ساوه ، كرج و قزوين جريان دارد.

رودخانه شاه چای :

رودخانه شاه چای شاخه‌ای از رودخانه كرج است که در شهرستان های كرج ، تهران ، قم و در استان های تهران و قم جريان دارد.

استان قم گونه های مختلفی از حيات وحش را در خود جای داده است . اين گونه ها شامل پستان داران ، خزندگان و پرندگان می شود . زمين های مسطح پارک ملی کوير با پوشش گياهی كويری و نيمه كويری ، زيستگاه پستاندارنی مانند جبير ، آهو و گونه های با ارزش حمايت شده و كم يابی مانند پوزپلنگ و گورخر است . بخش های كوهستانی آن نيز با پوشش گياهان استپی دارای تعداد قابل توجهی وحوش كوه زی مانند كل ، بز ، قوچ و ميش است . محدوده استان قم از نظر تنوع پرندگان نيز اهميت ويژه ای دارد ، کبک و تيهو كه از پرندگان بومی به شمار می آيند و انبوهی از پرندگان مهاجر چون فلامينگو ، آنقوت ، سرسبز و خوتكا به آب بندها و شوراب های اطراف اين استان روی می آورند .

منطقه ییلاقی کهک :

شهر کهک با روستاهای اطراف آن ، آب و هوای معتدل کوهستانی دارد و از مناطق ییلاقی استان قم به شمار می رود . وجود باغهای زیبا ، کوه های مرتفع و آب شیرین از ویژگی های منطقه است و وجود مجتمع های توریستی و تفریحی باعث جذب توریست می شود .
روستاهای بالادست شهر کهک مانند : فردو ، وشنوه ، کرمجگان ، اول ، خاوه ، بیدهند و ... از روستاهای ییلاقی و زیباترین روستاهای ایران هستند .

منطقه ییلاقی خلجستان :

خلجستان نیز با روستاهای اطراف آن ، آب و هوای معتدل کوهستانی دارد و از مناطق ییلاقی استان قم به شمار می رود .

منطقه قاهان :

دهستان قاهان دارای دو دره است . یکی دره کهندان در روستان ونان (عروس خلجستان) و دره دیگر که از آغلک شروع و بعد از روستای زیبای بنابر و روستاهای جمیزقان ، قاهان به کاسوا و انجیله ختم می شود . وجود باغ های زیبا ، مجموعه گلخانه کوثر ، کوه های مرتفع ، آب شیرین و قرار گرفتن در مسیر بزرگراه های قم- ساوه و قم- تفرش ، سبب شده تا گردشگران داخلی و خارجی از این منطقه دیدن کنند .

موسیقی محلی :

هیچ کس تصور نمی کرد در یک چنین استان کوچکی بتوان گونه های متنوع و جذابی از موسیقی بومی و سنتی پیدا کرد. اجرای گروه موسیقی چوگور از شهر قم که در واقع متعلق به شاهسون های مقیم این منطقه بود، رنگی دیگر از موسیقی قومی و بومی ایران را به نمایش گذاشت. پس از آن گروه کوبه ای "ضرب سماع" به سرپرستی سید حمید شاه احمدی و آواز و ضرب زورخانه سید محمدعلی اسحاقی اجرای زیبایی از موسیقی کوبه ای و آواز نوا ارائه کردند. در ادامه برنامه وقتی هنرمندان سفید پوش ایل شاهسون با سرنا و دهل و انجام بازی های محلی خود به روی صحنه آمدند، گل روی حاضران شکفت.

لباس های محلی :

لباس هاي محلي قم ؛ بيشتر در گذشته مورد استفاده قرار مي گرفت . زنان در روستاها لباس‌هاي بلند بر تن مي‌كردند كه تا زانوي آن ها مي‌رسيد و معمولاً اين لباس ها سفيد گلدار بود و در زير آن شلوار به پا مي‌كردند . لباس هاي آن ها دو جيب داشت كه در اطرافش دوخته شده بود . زن ها هميشه حتي در خانه روسري (چارقد) سفيد بر سر داشتند . چارقد را به صورت مثلثي تا مي‌كردند و بر سر مي‌زدند و براي محكم كردن آن يا گره مي‌زدند يا با سنجاق آن را وصل مي‌كردند . بعضي از آن ها در دو طرف سنجاق پارچه كوچك سبزي كه با يكي از زيارت‌هاي ائمه يا امامزادگان متبرك شده بود را قرار مي‌دادند . آن ها اگر پولي همراه خود داشتند در گوشه‌ چارقد خود گره مي‌زدند .

غذاهای محلی :

در قم علاوه بر تهيه و مصرف همه غذاهاي رايج در كشور ايران ، برخي غذاها و نان هاي محلي نيز تهيه مي شوند كه انواع آش و آب گوشت ازجمله غذاهاي ياد شده هستند .
آب گوشت هويج برگه ، آب گوشت بزباش ، آب گوشت قونبيط (كه بيشتر در ماه مبارك رمضان و بر سر سفره افطار مصرف مي شود)
آش اوماج ، آش پتله (جو) ، آش سنگك ، آش شله ، آش قارقورت ، آش گندم ، آش اسفندي ، آش جو ، آش قنبیط ، آش بی بی فاطمه
مزگو ، دم پختي (دم پختك) ، دم پزك ، پلته پلو ، كباب ، شامي ، كوفته ، كال جوش (كله جوش) ، چنگال ، اشكنه ، قورمه ، كاچي ، زيره داغ ، حليم لوبیا ، شير برنج ، برنج و خورش (كه همان انواع مختلف خورش از قبيل قيمه ، قورمه سبزي ، فسنجان و بادمجان و ... است) از جمله غذاهاي مورد مصرف در منطقه قم هستند.

زبان و گویش :

گويش هاي قم به 132 نمونه می رسد . استان قم 132 گويش گردآوري شده دارد و نمونه هاي باقي مانده آن بزودي گردآوري مي شود . 132 گويش در اداره ميراث فرهنگي و گردشگري استان قم گردآوري شده است . از 160 روستاي اين استان 132 نمونه گويشي گردآوري شده است که در ميان آنها گويش هاي ترکي ، ترکي قشقايي ، کردي ، خلجي ، بختياري و کله کوي شيرازي به چشم مي خورد که گردآوري آنها يک ماه به طول انجاميده است . گردآوري گويش هاي منطقه جعفريه استان قم هنوز انجام نشده است . در تمام قسمت‌هاي قم زبان ارتباطي همان فارسي رايج است كه مورد استفاده قرار مي‌گيرد. اما مهاجرين ساكن اين منطقه علاوه بر زبان فارسي به گويش و لهجه خاصي نيزسخن مي‌گويند . مثلا عرب ها به زبان عربي ، افغاني ها به زبان پشتو و ترك ها به زبان تركي. خلج‌ها كه در فاصله سده هاي يازدهم تا چهاردهم در اين منطقه اسكان يافته‌اند به گويش خاص خود تكلم مي كنند كه به گروه زبان‌هاي تركي تعلق دارد . ساير گروه‌ها ترك زبان ايران به دشواري قادر به درك زبان خلجي هستند و زبان سخت و نا آشنايي است.

هتل ها

1 - هتل های چهار ستاره

• هتل بین المللی قم : خیابان حضرتی - مقابل دارالشفاء - تلفن 7719208
• هتل المپیک : بلوار معلم غربی - نبش کوچه 3 - تلفن 7831881،5

2 - هتل های سه ستاره

• هتل صفا : خیابان معلم - نرسیده به میدان معلم - نبش کوچه 5 - تلفن 7740889 - 7740889
• هتل الزهرا (ع) : بلوار بهار - تلفن 7-7744004

3 - هتل های دو ستاره

• هتل بابا علی : انتهای خیابان انقلاب - روبروی اداره اوقاف - تلفن 7731919
• هتل ارم : خیابان آیت اله مرعشی نجفی - تلفن 91-7744089
• هتل النبی)ع) : بلوار آیت اله حائری - تلفن 4-7744270
• هتل رز : میدان امام خمینی (ره) - تلفن 6609994-6613300
• هتل زرین : چهارراه شهید آیت اله غفاری - تلفن 3-6626881
• هتل اردهال : خیابان اراک - مقابل پل آهنچی - تلفن 6500520،1
• هتل آریا : میدان آستانه - تلفن 7740350

4- هتل های تک ستاره

• هتل بی بی : خیابان امیر کبیر - کوچه 15 - مقابل سوهان خودکار - تلفن 5-6500324
• ناصر : بلوار شهید صدوقی-کوچه شماره 16 تلفن 2932020
• هتل قدس : خیابان انقلاب - کوچه الوندیه - تلفن 7735299
• الغدیر : خیابان انقلاب - تلفن 7748110
• هتل معراج : بلوار شهید محمد منتظری - پشت هتل النبی - تلفن 7831487-8