اقلیم مدیترانه خراسان شمالی که تفاوت چشمگیری با سرزمینهای مجاور خویش از نظر برخورداری از مواهب طبیعی دارد، در حقیقت دروازه شمالی خراسان قدیمی محسوب می شود. خراسان شمالی از نظر طبیعی محصور بین دو رشته کوه کپه داغ در شمال و دنباله البرز یعنی آلاداغ , شاه جهان در جنوب و مجموعاً سرزمینی کوهستانی با دشت های حاصلخیز در میان کوه ها می باشد که شرایط بسیار مساعدی برای کشاورزی و دامپروری دارد.استان خراسان شمالی حدود 28100 کیلومتر مربع وسعت دارد که از 14 استان کشورمان و 51 کشور دنیا بزرگتر است جمعیت این استان نیز از 7 استان کشور بیشتر می باشد.خراسان شمالی از شمال به کشور ترکمنستان 270 کیلومتر مرز مشترک دارد همچنین از شرق و جنوب با استان خراسان رضوی و از مغرب به استان گلستان و از سمت جنوب غربی با استان سمنان همسایه می باشد.

آب و هوا

دارای آب و هوای متنوعی است ولی آب و هوای غالب در این منطقه؛ سردکوهستانی است.

وسعــــت

۲۸۱۷۹ کیلومتر مربع

جمعـیــت

حدود ۸۰۰۰۰۰ نفر

تقسیمات

6 شهرستان ،۱۵ بخش ،۴۰ دهستان و۸۶۲ روستای دارای سکنه

درباره تاريخ اين خطه از ايران زمين بايستي گفت: به طور كلي خراسان جزء ساتراپی پهناور پرثوه بوده است.اين ايالت پهناور دردوره باستاني قرارگاه و کشور نيرومند اشکانيان شد و درآغاز تاريخ ايران باستان، مادها را به سوی خود کشانيد. خراسان شمالي گذشته از جايگاه طبيعی، جغرافيايی و دارا بودن منابع سرشار زير زمينی، از لحاظ تاريخی نيز از کهن سال ترين مناطق ايران به شمار می رود و از گذشته های دور دارای فرهنگی درخشان بوده است.

یکی از عمده خصیصه های خراسان شمالی وجود بافت متنوع قومی و مولفه های فرهنگی متفاوت آن است. اقوامی که امروزه در این استان و بخصوص در محدوده شهر بجنورد وجود دارند عبارتند از : ترک ها، کرمانج ها، ترکمن ها، فارس ها و تات ها.همزیستی مسالمت آمیز این اقوام با فرهنگ های متفاوت موجبات تنوع در معیشت و زندگی، اعتقادات و باورها، آداب و رسوم و موسیقی گردیده است.

آيينه خانه مفخم ، بجنورد

اين‌ خانه‌ به‌ سردار مفخم‌ يكي‌ از سرداران‌ اواخر دوره‌ قاجاريه‌ تعلق‌ داشته‌ است‌. آيينه‌كاري‌ و كاشيكاريهاي‌ درون‌ بنا زيبايي‌خاصي‌ دارند.بنايي كه امروزه آيينه خانه مفخم ناميده مي شود، ساختماني است رفيع و با شكوه كه در شمال شهر بجنورد واقع شده است. اين بنا از آثار منحصر به فرد عصر ناصري در شمال خراسان است، كه در گذشته داخل باغ بزرگي قرار داشته و همراه با ابنيه ديگر از جمله عمارت مفخم، دروازه ورودي حوض خانه، باغ فواره و كلاه فرنگي تشكيل دارالحكومه مفخم را مي داده كه عمارت كلاه فرنگي بر اثر زلزله شديدي كه در بجنورد رخ داده تخريب شده و هم اكنون تنها آيينه خانه و عمارت مفخم به جاي مانده .بناي آيينه خانه كه محل كنوني اداره ميراث فرهنگي و موزه مردم شناسي بجنورد مي باشد. در سال 1376 خريداري و پس از مرمت در مهر ماه 1379 بهره برداري و به شماره 31167 در فهرست آثارملي به ثبت رسيده است.

آستانه مبارك امامزاده سیدعباس فرزند موسی بن جعفر (ع)

در شهر بجنورد، به عنوان مشهورترین و پر زائرترین معصوم زاده این خطه شناخته می‌شود .آن حضرت در دوران خلافت بنی عباس از مدینه منوره وارد خراسان شد و در اواخر قرن دوم هجری وفات یافت. بنای این امام‌زاده كه در روزگار قدیم بر فراز تپه‌ای باستانی درمجاورت شهر بجنورد ساخته شده با گنبدی فیروزه ‌رنگ، خودنمایی می‌كند كه به آیاتی از قرآن مزین شده است .این بقعه متبركه كه نسبت به شهر، بر بلندا قرار گرفته، چشم‌انداز خوبی را برای مشتاقان به وجود آورده كه از آنجا همه شهر را پیش چشم دارند.

مكان زیارتی و سیاحتی ایوب پیغمبر

در فاصله85 ‪ كیلومتری شمال بجنورد و در روستایی به همین نام از توابع بخش حصارگرمخان در حاشیه مرز ایران با جمهوری تركمنستان قرار گرفته است.علاوه بر مقبره موسوم به ایوب پیامبر، وجود چشمه ی آب گرم كه مردم برای آن خواص درمانی و شفابخشی قایل هستند، سالانه شمار زیادی از زائران و گردشگران را به این ناحیه می‌كشاند

امامزاده حمزه رضا-شيروان‏

اين آرامگاه در شش كيلومترى شيروان واقع شده و آثار دوران غزنوى (قرن پنجم هجرى) است. اين بنا از آجر و گچ و چوب ساخته شده است. در مجاور بقعه بناى چهار تاقى (مقبره تيمورى) قرار دارد كه بنام تپه تيمورى معروف است. امامزاده حمزه رضا را فرزند امام موسى بن جعفر (ع) مي ‏دانند. اين بنا در شمار آثار تاريخى ايران به ثبت رسيده است.

امامزاده عبداللّه كوران-اسفراين

اين امامزاده در 30 كيلومترى غرب اسفراين و در نزديكى آبادى كوران قرار دارد و بناى آن مستطيل شكل است. صندوق چوبى مقبره به دوره قاجار تعلق دارد.

امام‌زاده سیدهادی فرزند امام موسی كاظم (ع)

واقع در چهار كیلومتری غرب تفرجگاه ییلاقی "بش‌قارداش" در جنوب بجنورد ازدیگر زیارتگاههای این شهرستان است .این امامزاده كه در روستای تاریخی "ارگ" قرار دارد با گنبدی خشتی در میان باغی بزرگ ایجاد شده كه درختان كهنسال و سر به فلك كشیده آن، مناظر و چشم اندازهای زیبایی را ایجاد كرده است.

امام‌زاده محمدرضا (ع)

از دیگر فرزندان امام هفتم شیعیان در فاصله10 ‪ كیلومتری شمال غربی شهر به فاصله یك كیلومتری در شرق روستای لنگر بجنورد واقع شده است . بنای نخستین این بقعه متبركه در دوره تیموریان و در زمان سلطان حسین بایقرا ساخته شده كه در سال1329 بازپیرایی و تجدید بنا شده است

امام‌زاده اسماعیل

فرزند امام موسی كاظم (ع) در 10 كیلومتری شمال شرقی بجنورد در مجاورت گردشگاه ییلاقی "باباامان" بجنورد واقع شده است. این مقبره مطهر كه در مجاورت جاده اصلی مشهد به‌استانهای شمالی و درمسیر اصلی زائران و گردشگران واقع شده همه ساله پذیرای شمار زیادی از شیفتگان اهل بیت عصمت و طهارت است.

مرقد امامزاده زین بن علی بن حسین از نوادگان امام حسین (ع)

در فاصله14 ‪ كیلومتری جنوب شرقی بجنورد در روستای كوهستانی "درصوفیان" واقع است.بنای این امامزاده در غرب روستا در دامنه تپه‌ای زیبا مشرف به دره مشجر درصوفیان قرار گرفته و محلی تفریحی و زیارتی محسوب می‌شود

امامزاده باغشجرد

در 18کيلومتري شمال شرق صفي‌آباد در شهرستان اسفراين واقع شده که در نماي داخلي بناي آن نقوش گل و بته ترسيم شده و کتيبه‌هاي با متن آيه‌الکرسي ديوارهاي داخلي را مزين کرده است.

• امامزاده احمد رضا (احمد بن موسى)
• امامزاده شاهزاده زيد (اسفراين)
• امامزاده شاهزاده جعفر در اسفراين
• امامزاده محمد باقر اسفیدان (بجنورد)
• امامزاده گیفان (بجنورد)
• امامزاده روستای لنگر (بجنورد)
• امامزاده روستای ارک (بجنورد)
• امام زاده عبدالله کوران (اسفراین)
• بابا قدرت (اسفراین)
• امامزاده دهنه شیرین (اسفراین)
• امامزاده مهزیار (جاجرم)
• مقبره امامزاده حمزه بن موسی الرضا (شیروان)
• مقبره امامزاد محمد رضا (شیروان)
• امامزاده دلاور (مانه و سملقان)
• امامزاده قاسم روستای بازار قارناس (مانه و سملقان)
• امامزاده گلزار روستای کشانک (مانه و سملقان)
• امامزاده چمن بید (مانه و سملقان)
• امام زاده زين العابدین (سنخواست جاجرم)

آرامگاه شيخ رشيدالدين محمد بيدوازي

در روستاي بيدواز در فاصله ‎25 کيلومتري شهرستان اسفراين واقع شده است. وي از عرفا و شعراي مشهور خطه خراسان بوده است.

آرامگاه شيخ آذري، شيروان

بناى اين آرامگاه در جنوب شهر اسفراين و در شمال شرقى خرابه‏هاى شهر بلقيس واقع شده است. ساختمان اين بنا از خشت خام ساخته شده و سقف آن چوبى است و مقبره در وسط قرار دارد

آرامگاه تيموري، شيروان

اين‌ بنا تاريخي‌ در 6 كيلومتري‌ شيروان‌ و در قسمت‌ شمال‌ شرقي‌ مقبره‌ امامزاده‌ حمزه‌رضا (ع‌) واقع‌ شده‌ است‌. بناي‌ مقبره‌ مربوط‌ به‌ دوران‌ تيموريان‌ (سال‌ 785 ه . ق‌) است‌. مقبره‌ تيموري‌ به‌ يكي‌ از سرداران‌ معروف‌ امير تيمور گوركان‌ تعلق‌ دارد. اين‌ مقبره‌ در زير داراي‌نقب‌ هايي‌ به‌ طرفين‌ است‌ كه‌ يكي‌ از اين‌ نقب‌ها تا فاصله‌200 متري‌ ادامه‌ دارد. قسمت‌ داخلي‌ بنا، گچبري‌ وبالاي‌ سردرها، دورتادور به‌ رنگ‌ فيروزه‌اي‌ گچبري‌ و كتيبه‌ نويسي‌ شده‌ است‌.

آرامگاه شيخ احمد ذاکرگور پاني

شيخ جمال الدين احمد ذاکر جورفاني(گورپاني) از عرفاي بزرگ قرن هفتم است که قدمت اين آرامگاه در اسفراين به دوره سلجوقي مي رسد.

آرامگاه حمزه بن موسي (دهنه شيرين)

بقعه امامزاده حمزه بن موسي از بناهاي مذهبي و تاريخي دوره صفوي در شهرستان اسفراين است که نماي داخلي آرامگاه با نقوش گياهي و کتيبه هاي قرآني به خط ثلث تزيين شده و اين امامزاده مشتاقان زيادي را هر ساله طلب مي کند.

• آرامگاه‌ باباتوكل‌ دربجنورد
• بقعه شيخ رشيد الدين محمد در شيروان
• بقعه محمد رشيدالدين،
• مقبره شیخ رشید الدین محمد بید وازی (اسفراین)
• بقعه شیخ احمد ذاکر گورپان ( اسفراین)
• بقعه لالان

شهر باستاني بلقيس،اسفراين

شهر بلقيس‌ كه‌ در حقيقت‌ خرابه‌هاي‌ شهر قديمي‌ اسفراين‌ است‌ در سه‌كيلومتري‌ شهر فعلي‌ و سمت‌ راست‌ جاده‌ سبزوار - اسفراين واقع‌ شده‌ است‌. سفال‌هاي‌ بدست‌ آمده‌ از اين‌ شهربه‌ دوران‌ صفويان‌ تعلق‌ دارند. بنظر مي‌رسد اين‌ شهر پيش‌ از دوران‌ صفويه‌ ساخته‌ شده‌ باشد. کهن دژ بلقيس در اسفراين که به شهر بلقيس معروف است عظيم ترين ميراث خشتي ايران بعد از ارگ بم است که در طول تاريخ همواره به عنوان يکي از شهرهاي مهم در حاشيه جاده معروف ابريشم قرار داشته است.اين شهر باستاني در سه کيلومتري جنوب شرقي اسفراين يکي از معروفترين جاذبه هاي باستاني خراسان شمالي محسوب مي شود. اين شهر که بر اساس اسلوب معماري ساساني ساخته شده شامل سه بخش کهندژ، ربض و شارستان بوده و 29 برج با ارتفاعات مختلف دارد که براي آخرين بار در دوره صفوي متروک شده و شهر اسفراين به محل کنوني حدود سه کيلومتري شمال اين ويرانه ها منتقل شده است.اين بناي دوره اوايل اسلام به شماره 4497 در فهرست آثار ملي ثبت شده است.

زادگاه نوشيروان(فقت دژ)،اسفراين

قريه‌ نوشيروان‌ زادگاه‌ سلطان‌ انوشيروان‌ در شمال‌ شرقي‌ اسفراين واقع‌ شده‌است‌. در قسمت‌ شرقي‌ آن‌ حصاري‌ محكم‌ بنام‌ فقت‌دژ وجود دارد. بناي‌ اين‌ محل‌ را به‌ قباد فيروز نسبت‌مي‌دهند. آثار مكشوفه‌ اين‌ ناحيه‌ به‌ دوران‌هاي‌ قرون‌ اوليه‌ اسلامي‌ و مغول‌ تعلق‌ دارند. از آن‌ جمله‌ مي‌توان‌ به‌مجسمه‌ بودا كه‌ جنس‌ آن‌ از مفرغ‌ است‌ و همچنين‌ به‌ كاسه‌ و عودسوزي‌ كه‌ با اشكال‌ هندسي‌ و خط‌ كوفي‌ تزئين‌شده‌، اشاره‌ نمود

تپه باستاني سارمران،اسفراين

اين‌ تپه‌ در 500 متري‌ جنوب‌ روستاي‌ سارمران‌ در غرب‌ اسفراين واقع‌ شده‌است‌. آثار سفالي‌ پراكنده‌ بر روي‌ اين‌ تپه‌، مبين‌ دوره‌هاي‌ تاريخي‌ اوايل‌ اسلام‌ است‌.

محوطه توي

محوطه تاريخي توي که شامل دو محوطه توي يک و دو است يکي از وسيعترين و کهنترين محوطه هاي خراسان شمالي است که توالي فرهنگي از دوره پيش از تاريخ تا اواسط دوره تاريخي را در خود جاي داده است. قديمي ترين آثار به دست آمده در اين محوطه ها به گمان باستانشناسان به اواخر دوره کلکوليتيک تعلق دارند و از سفالهاي به دست آمده در سطح تپه سفالهاي خاکستري - سياه داغدار عصر مفرغ و سفالهاي دوره تاريخي هخامنشي و اشکاني را به ياد مي آورند.

غار پوستين دوز، شيروان

اين‌ غار در 6 كيلومتري‌ شمال‌ شرقي‌ روستاي‌ لوجلي‌ از توابع‌ شيروان‌ و در دامنه‌كوههاي‌ امام‌ حاضر واقع‌ شده‌ است‌. دهانه‌ گنبدي‌ شكل‌ غار، 3 متر ارتفاع‌ و 4 متر عرض‌ دارد. محوطه‌ درون‌ غارطوري‌ است‌ كه‌ بايد بصورت‌ سينه‌خيز در آن‌ حركت‌ نمود. پيچ‌ و خم‌هاي‌ درون‌ غار به‌ حدي‌ است‌ كه‌ بدون‌نخ‌كشي‌ و راهنما، گردش‌ در آن‌ غيرممكن‌ است‌. طول‌ مفيد غار 120 متر و بازديد از آن‌ حدود 2 ساعت‌ به‌ طول‌مي‌انجامد.

غار سليمان، شيروان

اين‌ غار در غرب‌ شيروان در نزديكي‌ روستاي‌ قشلاق‌ كاوه‌ و در كمركش‌ كوه‌ پيكان‌ واقع‌شده‌ است‌. غار سليمان‌ داراي‌ دهانه‌اي‌ وسيع‌ و سقفي‌ از سنگ‌ يكپارچه‌ به‌ طول‌ 25 و عرض‌ 6 متر است‌ كه‌ درانتهاي‌ آن‌، سقف‌ و زمين‌ به‌ هم‌ رسيده‌ كه‌ در جهت‌ شرق‌ آن‌ حفره‌هايي‌ وجود دارد. مسير اصلي‌ غار، پس‌ از طي‌50 متر به‌ انتها مي‌رسد. نوع‌ غار، خشك‌ و بدون‌ استالاگميت‌ و استالاكتيت‌ است‌.

• غار كنه‌گرم‌ در 50 كيلومتري‌ غرب‌ بجنورد
• غار گنج‌ كوه‌ در روستاي‌ جندي‌ شهرستان‌ بجنورد
• غار سيدصادق‌ در بجنورد
• غار بيدگ‌ در بجنورد
• غار كافرقلعه‌ در 5 كيلو... روستاي‌ گليان‌ شيروان‌
• غار نوشيروان‌ در روستاي‌ نوشيروان‌ اسفراين
• ‌ غار عبادتگاه‌ شيخ‌ احم...ستاي‌ گوريان‌ اسفراين‌
• غار گنج کوه شوقان
• غار گسک
• غاز کورپان

موزه اشياى قديمى بجنورد

اين موزه در محل آئينه خانه مفخم قرار دارد و آثار قديمى استان، منطقه در آن جاى گرفته است كه در نوع خود جالب و ديدنى مي‏باشند.

موزه حيات وحش بجنورد

اين موزه در بار دولت واقع شده که در آن انواع حيات وحش منطقه به نمايش گذاشته شده است،این مجموعه شامل پرندگان، پستانداران، خزندگان و دوزيستلوان می باشد.

رشته كوه آلاداغ

آلاداغ رشته كوه طويلى است كه طول آن حدود 170 كيلومتر است، و در بين «كورخود» در غرب و بينالود در شرق قرار گرفته است. آلاداغ در شمال، توسط دره اترك محدود مي‏شود و در جنوب، به طرف اسفراين و جاجرم پايين مي ‏آيد. مرتفع‏ترين نقطه آن به ارتفاع 3220 متر در قله شاه جهان قرار گرفته است كه بخش مركزى اين رشته كوه را به وجود مي‏آورد.

رشته كوه كورخود

رشته كوه كورخود، با جهت شرقى-غربى، در منتهى اليه غربى استان خراسان شمالى قرار دارد. طول اين رشته كوه در حدود 75 كيلومتر و متوسط عرض آن 7 كيلومتر است. بلندترين نقطه رشته كوه كورخود 2819 متر ارتفاع دارد كه در 36 كيلومترى جنوب غربى شهرستان آشخانه واقع شده است. رودهاى كاستان، شاه آباد،گرگان و كوركلى از اين رشته كوه سرچشمه مي‏گيرد و روستاهاى چمن بيد، زرد، كاستان، قلانو و اسپاخو و... در دامنه‏هاى شرقى اين رشته‏كوه قرار دارند. چشمه‏هاى فراوانى از رشته كوه كورخود به خارج تراوش مي‏كند كه از جمله مهم‏ترين آن‏ها مي‏توان به چشمه‏هاى توگن، حماملو، گكدو، بيگلربيگى و آلمه اشاره كرد.

كوه‏هاى كپه داغ‏

كوه‏هاى كپه داغ بخشى از رشته كوه‏هاى هزار مسجد هستند كه در شمال‏ شرقى استان خراسان شمالى واقع شده ‏اند. هرچند كه كوه‏هاى كپه داغ جزيى از سلسله كوه‏هاى البرز محسوب مي‏شوند، اما براى خود واحد ساختمانى مستقلى را تشكيل ميدهند. كوه‏هاى كپه داغ، كه كوه‏هاى مرزى بين شهرهاى استان خراسان شمالى و جمهورى تركمنستان را تشكيل مي‏دهند، در واقع ميان رشته كوه‏هاى بالخان در جمهورى تركمنستان در غرب، و ارتفاعات شمال افغانستان در سمت شرق قرار گرفته‏اند. بلندترين نقطه كوه‏هاى كپه داغ 2949 متر است و رودهاى شيرين دره و خرتوت از اين كوه‏ها سرچشمه گرفته و به رود اترك مي‏ريزند.

رود قره سو ، اسفراين

اين‌ رود در دره‌ اسفراين جريان‌ دارد و از دامنه‌ جنوبي‌ آلاداغ‌ و كوه‌ شاه‌ جهان‌ در شمال‌سرچشمه‌ مي‌گيرد و پس‌ از مشروب‌ كردن‌ جلگه‌ جاجرم‌ از طرف‌ شمال‌ به‌ جنوب‌ جريان‌ مي‌يابد و به‌ كال‌شوردر جنوب‌ سبزوار مي‌پيوندد و سرانجام‌، در كوير و نمكزار فرو مي‌رود. سرچشمه‌هاي‌ اين‌ رودخانه‌ واجدارزشهاي‌ تفرجگاهي‌ است‌.

رود اترك-شيروان

اين رود از كوههاى هزار مسجد، آلاداغ و بينالود سرچشمه مي‏گيرد و شاخه اصلى آن از نواحى روستايى قوچان، به همراه رودخانه‏هاى شيرين چاى و سومبار كه به آن مى‏ريزند، قسمتى از مرز ايران و تركمنستان را تشكيل مى‏دهد و سپس به درياچه خزر مى‏ريزد. اين رودخانه در بعضى از حواشى و سواحل، از قابليت‏هاى تفرجگاهى برخوردار است.

پارک ملی ساریگل

تاریخچه

بخشی از منطقه حفاظت شده ساریگل که خود از سال 1352 تحت حفاظت بوده ، در سال 1381 از آن تفکیک و به پارک ملی ارتقا یافته است.

موقعیت جغرافیایی

پارک ملی ساریگل در 25 کیلومتری جنوب شرقی شهرستان اسفراین در استان خراسان شمالی واقع است، مساحت پارک ملی ساریگل 7037 هکتار میباشد و منطقه دارای اقلیم نیمه خشک معتدل مییباشد.

پوشش گیاهی

از جمله گیاهان منطقه میتوان به ارس، زرشک، زالزالک، کرکو، انجیر وحشی، گردو، باریجه، درمنه، کلاه میر حسن، گون، شیر خشت، نسترن وحشی، چوبک، کنگر و... اشاره داشت.

حیات وحش

ساریگل یکی از زیستگاههای اصلی قوچ ومیش اوریال است. جانوران دیگری نظیر پلنگ، بز و پازن، کفتار، گرگ، گربه، پالاس، گربه وحشی، آهو، کبک، تیهو، هما، کرک ، چکاوک ، سهره ، عقاب طلایی ، بالابان ، انواع سارگپه، افعی ( گرزه مار )، کفچه مار ، تیر مار و... نیز در این منطقه زیست میکنند.

پارک ملی سالوک

تاریخچه

بخش شرقی منطقه حفاظت شده سالوک که خود از سال 1352 تحت حفاظت بوده ، در سال 1381 به پارک ملی ارتقا یافته است.

موقعیت جغرافیایی

این پارک با مساحت 8231 هکتار در شمال غربی اسفراین در استان خراسان شمالی قرار دارد و منطقه دارای اقلیم نیممه خشک معتدل است.

پوشش گیاهی

از گونه های گیاهی منطقه میتوان به کلاه میر حسن، گون، زالزالک، زرشک، نسترن وحشی، گوجه وحشی، انجیر، کما، کلاغک، زیره، انواع لاله ها و... اشاره نمود.

حیات وحش

قوچ ومیش اوریال و پازن و بز در کوهستان ها از جانوران شاخص منطقه به شمار می آیند . دیگر گونه های مهم جانوری منطقه عبارتند از : پلنگ، گراز، گرگ، روباه، شغال، کفتار، گربه پالاس، سمور سنگی، تشی، کبک، تیهو، چکاوک، انواع سهره، سلرگپه، بحری، کفچه مار، افعی، مار آتشی و...

منطقه حفاظت شده قرخود

تاریخچه

این منطقه اولین بار در سال 1350 حفاظت شده اعلام گردید و در سال 1355 به پارک ملی ارتقاء یافت و با پارک ملی گلستان ادغام گردید . مجددا در سال 1361 از آن تفکیک و به عنوان منطقه حفاظت شده قرخود تعیین گردید.کیکی از ویژگی های خاص این منطقه داشتن جامعه کهنسال ارس میباشد.

موقعیت جغرافیایی

قرخود با مساحتی برابر با 43216 هکتار، در منتهاالیه شرقی جنگلهای خزری و در غرب شهرستان مانه و سملقان در استان خراسان شمالی قرار دارد و منطقه دارای اقلیم مدیترانه ای تا نیمه مرطوب معتدل است.

پوشش گیاهی

در دامنه های جنوبی رشته کوههای قرخود گونه های گیاهی نظیر گونه های ارس ، زرشک ، درمنه ، گون ، چمن ، پری ، شور اسفناج کوهی ، باریجه وکنگر میرویند . دامنه های شمالی دارای پوشش گیاهی با غنای بیشتر شامل گونه هایی مانند : کرکو، سیاه تلو، ازگیل، زالزالک، تاغ، گلابی وحشی، تنگرس، قیچ، بارهنگ، زنبق و... است.

حیات وحش

226 گونه جانوری در منطقه شناسایی شده است ، مهمتین این گونه ها عبارتند از: آهو، قوچ و میش اوریال، بز و پازن، پلنگ، خرس قهوه ای، گربه وحشی، کبک دری، هما، شاهین، شاه باز، لاک پشت، افعی و...

منطقه حفاظت شده گلول و شرانی

تاریخچه

این منطقه که در سال 1350 حفاظت شده اعلام شده بود در سال 1355 به پارک ملی ارتقا یافت و تحت مدیریت قرار گرفت و مجددا در سال 1361 به منطقه حفاظت شده تنزل یاقت.

موقعیت جغرافیایی

ناحیه ای است کوهستانی در 85 کیلومتری شمال شیروان در استان خراسان شمالی که با کشور ترکمنستان نیز هم مرز است.مساحت منطقه حفاظت شده گلول و سرانی بالغ بر 18000 هکتار میباشد.

پوشش گیاهی

گونه هایی جوان چون ارس ، کرکو ، قره قات ، تنگز، شیر خشت ، نسترن وحشی و... . پوشش گیاهی عمده منطقه را تشکیل میدهند.

حیات وحش

گونه های مهم جانوری منطقه عبارتند از : قوچ و میش اوریال ، پلنگ ، گربه وحشی ، گراز ، سمور سنگی ، تشی ، پایکا ، خرگوش و ار پرندگان شاخص این منطقه میتوان به دارکوب قهوه ای ، سهره سیاه ، کبک دری ، هما و ... اشاره کرد.

منطقه شکار ممنوع شمال و غرب سالوک

تاریخچه

این منطقه به لحاظ دارا بودن جمعیت قابل توجهی از حیات وحش در سال 1379 به عنوان منطقه شکار ممنوع مصوب گردید و در حال حاضر با توجه به پتانسیلهای بالای زیستی پیگیریهای اولیه در خصوص ارتقا به منطقه حفاظت شده صورت گرفته و موافقت های اولیه آن اخذ گردیده است.

موقعیت جغرافیایی

منطقه شکار ممنوع شمال و غرب سالوک با مساحت 20000 هکتار در 42 کیلومتری شمال غربی اسفراین و 45 کیلومتری جنوب غربی شهرستان بجنورد واقع شده است و از نظر توپو گرافی دارای سیمای کوهستانی – صخره ای میباشد.

پوشش گیاهی

ارس ، افرا ، زرشک ، گون ، درمنه ، چوبک ، باریجه ، کلاه میر حسن و...

حیات وحش

قوچ و میش اوریال ، کل و بز ، پلنگ ، گربه وحشی ، کفتار ، گراز ، گرگ و پرندگانی نظیر عقاب ، کرکس ، بجری ، با قرقره شاهین ، سارگپه ، هما ، تیهو ، کبک ، دلیجه و...

منطقه حفاظت شده سالوک

تاریخچه

این منطقه در سال 1352 حفاظت شده اعلام شد ، وجود جنگلهای ارس ، دره های زیبا ، تنوع گونه های گیاهی و جانوری ، نمای تاریخی پیش قلعه و راههای دسترسی مناسب ، زمینه فعالیتهای مطالعاتی را در منطقه فراهم نموده اند.

موقعیت جغرافیایی

این منطقه با مساحتی برابر 11677 هکتار در غرب پارک ملی سالوک و در شمال غربی اسفراین در استان خراسان شمالی قرار گرفته است.و منطقه دارای اقلیم نیمه خشک معتدل میباشد.

پوشش گیاهی

گونه گیاهی غالب منطقه درمنه است که به همراه چنگلهای پراکنده ارس و کونه هایی مانند زرشک ، گون ، گلاه ، میر حسن ، ریش بزی ، نسترن وحشی ، آنقوزه ، باریجه ، انجیر و... پوشش گیاهی منطقه را تشکیل میدهد.

حیات وحش

گونه های مهم جانوری منطقه عبارتند از آهو ، قوچ و میش اوریال ، بز و پازن ، گرگ ، پلنگ ، کفتار ، شغال ، سمور سنگی ، سنجاب زمینی ، روباه معمولی ، کبک ، تیهو ، جغد ، انواع سهره ، چکاوک و...

منطقه شکار ممنوع بهکده رضوی

تاریخچه

این منطقه در واقع مراتع ییلاقی و قشلاقی تحت پوشش سازمان کشت و صنعت بهکده رضوی را شامل میشود که با توجه به دارا بودن جمعیت قابل توجهی از قوچ و میش اوریال و آهو توسط محیط بانان منطقه حفاظت شده قرخود نیز محافظت میگردد و در حال حاضر به لحاظ ویژگیهای خاص منطقه در خصوص ارتقا آن به منطقه حفاظت شده اقدامات اولیه انجام گرفته است.

موقعیت جغرافیایی

منطقه شکار ممنوع بهکده رضوی که مساحت آن 23000 هکتار میباشد در 130 کیلومتری غرب مانه و سملقان در استان خراسان شمالی واقع است.

پوشش گیاهی

ارس ، افرا ، زبان گنجشک ، گلابی و حشی ، نسترن وحشی ، انار وحشی ، سیب وحشی ، انجیر ، انگور ، زرشک ، تمشک و انواع بوته های بالشتکی و...

حیات وحش

قوچ و میش اوریال ، آهو گربه وحشی و شنی ، پلنگ و پرندگانی نظیر بالابان ، بحری ، انواع عقابها ، قرقاول ، کبک ، تیهو و...

پناهگاه حیات وحش میاندشت

تاریخچه

یکی از قدیمی ترین مناطق چهار گانه به شمار میرود که از سال 1352 تحت حفاظت قرار داشته است.

موقعیت جغرافیایی

پناهگاه حیات وحش میاندشت با مساحتی حدود 84435 هکتار در حدود 10 کیلومتری جنوب شرقی شهرستان جاجرم در استان خراسان شمالی قرار دارد.

پوشش گیاهی

تاکنون 120 گونه گیاهی از جمله بابونه سفید ، خارشتر کاکوتی ، اشنیان ، اسپند ، گل جالیزی ، درختچه های گز و طاق ، شور، زنبق، درمنه و... شناخته شده است.

حیات وحش

یوزپلنگ ، آهو قوچ و میش ، تشی ، گرگ ، روباه ، شغال ، گربه وحشی ، کفتار ، گراز، سارگپه، سلیم شنی ، چکچک ، چاخ لق ، هوبره ، جغد کوچک ، سنگ چشم خاکستری ، دم سرخ ، کوکر شکم سیاه ، غراب ، مار شاخدار ( افعی ) ، تیر مار ، بزمجه ، لاک پشت آسیایی و... میباشد.

در ایام نوروز مسابقات مختلفی در بین ترکمن ها برگزار میشود که می توان به مسابقات اسبدوانی،کشتی با چوخه و مراسم خروس جنگی اشاره نمود. چوخه از آیین ها و ورزش های سنتی و بومی مردم خراسان شمالی می باشد که هر ساله در عید سعید فطر و سیزدهم و چهاردهم فروردین اجرا می شود.جشن های مربوط به ازدواج یا ترانه سرایی از دیگر مراسم های قوم ترکمن می باشد، پختن نان های و غذاهای محلی در مناسبت های مختلف نظیر نوروز از جمله آیین های این خطه بشمار میروند.

استان خراسان شمالی از استانهایی است که زبان و لهجه های زیادی در آن متداول است.مردم این خطه با پراکنش متفاوت با گویشهای :ترکی، فارسی، تاتی، بلوچی، کردی کرمانجی، ترکمنی، فارسی دری و...سالیان سال با هم ارتباط داشته و دارند.شبیه این تفاوت گفتاری، تفاوتهایی درمذهب و فرهنگ اهالی نیز دیده می شود.فارغ از بعضی رفتارهای اختلاف انگیز با منشاءاستعماری، مردم این ناحیه ازایران بدون توجه به زبان ُ مذهب و فرهنگ درتعامل بایکدیگربوده، در دادوستدها و حتی ازدواج اقوام مختلف مشکلی وجود ندارد. باهمه اینها ازسالهاپیش خطر انقراض بعضی گویشها احساس می شود.

غذاهای سنتی استان خراسان شمالی به شرح زیر می باشند:

• آش یارمه
• آش دوغ
• فطیر(نان فطیر)

چاروق دوزی

چاروق به استنادلغت نامه دهخدا کلمه ای ترکی است و به نوعی پای افزار و یا کفش اطلاق می شود که از پوست تهیه شده باشد و آن را با ریسمانهای ضخیم و بلندی به پای بندند. چاروق با ویژگیها و ظاهر خاصش از گذشته های دور در مناطق شمال شرقی ایران از جمله بجنورد متداول بوده است و باتوجه ساکنین کرد و ترک می توان این پای افزار سنتی را متعلق به این منطقه دانست. رویه چاروق را توسط نخهای الوان ابریشمی و گلابتون زودوزی می کنند و همچنین با انواع ابزار مخصوص فلزی سطح آن را به روش سوخت و یا حکاکی چرم زینت می دهند.

در خراسان شمالی به دلیل وجو قومیتهای مختلف ترکمن، کرد و ترک و ... و هم نشینی فرهنگ های مختلف البسه محلی با رنگ های متنوع و شاد و نقوش مختلف شکل گرفته است.

لباس کردی:

لباس کردی از بخشهای مختلفی چون شلیته، گراس، جلیقه، یاشار، سربند، گار و جوراب و کفش محلی (چاروق) تشکیل شده است

لباس ترکمن:

پوشاک مورد نیاز افراد خانواده ترکمن توسط زنان قبیله و از پشم گوسفند یا ابریشم تهیه می گردد. البسه محلی ترکمن در دو بخش زنان و مردان شامل مواردی چون دون، اچمک، چا.ک، کولته، چلپی و ... می باشد.

جوراب کردی

جوراب بیشتر توسط اقوام چادرنشین تولید و استفاده می وشد. نام دیگر جوراب محلی، جوراب کرکی می باشد که به جوراب کردی هم معروف است. طرحهای آن بیشتر نقوش هندسی است و رنگهای به کار رفته در بافت جوراب رنگهای قرمز تند، سرمه ای، زرد می باشد. نخ به کار رفته در جورابهای سنتی نیز از پشم گوسفند می باشد.

چوخه

در اکثر فرهنگ های لغت چوخه را نوعی تن پوش پشمی معنی نموده اند. چوخه بافی از صنایع دستی خراسان به ویژه خراسان شمالی است که البته در چند دهه اخیر از رونق کمتری برخوردار بوده است. این دستبافته معمولاً از پشم بره یا شتر تهیه می گردد و پس از اماده شدن پشم و تبدیل به نخ تابیده از طریق پود گذاری بر روی دار زمینی تولید می گردد. چوخه به عنوان جلیقه، لباس کشتی(پالتوی چوخ)، پا تابه، کت و شلوار و ... بکار می رود و به علت نوع آب و هوای سرد و شرایط اقلیمی مردان چوخه را به عنوان البسه در زمستان استفاده می کنند. معمولاً جوانان و پهلوانان ایل که عموماً ورزشکار و سخت کوش بوده اند سفارش پالتوی چوخ را می دادند و این لباس را به عنوان یک قانون در هنگام مبارزه کشتی به تن می کردند و از اینجا بود که نام این مبارزه به کشتی با چوخه شهرت یافت. مهمترین علت پوشیدن این لباس، استحکام آن است بطوریکه در مبارزه کشتی هیچ پارچه ای مانند چوخه دوام نمی آورد .

کلاه کرکی

کلاه کرکی، کلاهی از جنس کرک می باشد که به دلیل داشتن حفاظ روی گوش در اصطلاح محلی به کلاه گوشی نیز معروف است. این هنر از هنرهای دستی خاص و کهن شهرستانهای گرمه و جاجرم می باشد که ماده اولیه آن کرک بز یوده و به صورت کاملاً خام و خود رنگ استفاده می شود. مراحل بافت آن بسیار ساده بوده و بدون دخالت هیچگونه ماشین یا ابزرا خاص، تنها توسط 5 عدد میل چوبی بافته می شود. از خواص منحصر به فرد آن غیرقابل نفوذ بودن در برابر سرما، نم و رطوبت است که باعث شده تا کنون کاربرد خود را حفظ نماید.

ساخت زیورآلات سنتی

زیورآلات مکمل لباسهای سنتی و بومی بوده و معرف آداب، رسوم، عادات و سنن و فرهنگ مردم این استان می باشد. آنچنان که در مراسم عروسی و جشن و شادمانی اسب عروس نیز با زیورآلات خاص تزئین می شده است. هنرمندان ترکمن خراسان شمالی با استفاده از طلا، نقره، قلع، فیروزه، پشم،عقیق، مهره ها و رنگینهای شیشه ای رنگی، با ابزاری چون سندان، چکش، سمباده، سوهان، انبردست، سیم چیم و مته و ... و با ذوق و مهارت خاصی، ضمن حفظ ویژگی ها و اصالتهای منطقه به خلق این آثار هنر مشغولند.

ساخت سازهای سنتی

از سازهای بومی و رایج در این استان می توان به سازهای دوار، سه تار، دهل و سرنا، دایره، کمانچه و قشمه اشاره نمود. لازم به توضیح است که سازهای تار (با یازده تا چهارده پرده) سه تار و کمانچه جزو سازهای زهی محسوب و قشمه و سرنا نیز جزو سازهای بادی محسوب می شوند. ساز قشمه جزو سازهای اصیل این استان بوده که دارای هفت بند در ابلا و یک بند در زیر می باشد و بدنه نی آن از جنس چوب ساخته می شود. جنس این سازها غالباً از چوب های گردو، سنجد، توت و افرا بوده و در اسخت ملزومات آنها نیز از موادی چون استخوان و شاخ قوچ استفاده می گردد.

نمدمالی

این مصنوع در منطقه راز و جرگلان بیشتر به چشم می خورد و زمینه آن خود رنگ بوده و به رنگهای کرم و قهوه ای تولید شده و در نگاره های جای گرفته در ا« نیز از رنگ قرمز استفاده می گردد. هنگام نقش اندازی در نمد از تصاویر و موتیفهای هندسی و همچنین حرکات اسپیرال یا حلزونی استفاده می شود. کلاه، پالتو، زیر انداز و ... محصولات تولید شده از نمد می باشند. نمد ساده ترین نوع کف پوش است و ساخت آن احتیاج به دستگاه خاصی ندارد، در نمدمالی عمل بافتن انجام نمی شود بلکه با ایجاد فشار و رطوبت و حرارت، موجب در هم رفتن الیافت پشمی می شود. دو خاصیت جعد پذیر و پوسته ای شدن پشم امکان تولید نمد را فراهم می کنند.

منبت چوب

برجسته کاری و کندن قسمتهای اضافی طرح برروی چوب را منبت کاری گویند . ضریح منبت کاری شده به جای مانده در مقبره شیخ بیدوازی عارف دوره تیموری از قرن 9 هجری درشهرستان اسفراین ، بیانگر رواج و قدمت دیرینه این هنردر استان می باشد که امروزه نیز در سطح استان هنرمندان به خلق اثار در این زمینه اشتغال دارند .

رنگرزی سنتی

به تبع دستبافته های متنوع در این استان و وجود شرایط اقلیمی مساعد و وجود بافت بافت گیاهی متنوع در منطقه و همچنین رونق دامداری در آن، این هنر صنعت در این استاد از پیشینه بسیاری برخوردار است.رنگرزی سنتی، با وجود تفاوتهایی که در مناطق مختلف وجود دارد، دارای فرمول شخصی بوده و حاصل تجربه صدها ساله مردمان این مرز و بوم است که همواره با اقتباس از طبیعت به زندگی خود رنگ بخشیده اند. در بخش رنگینه های گیاهی، گیاهانی چون روناس، گل بابونه، برگ انگور، برگ درخت توت، پوست انار، زعفران، پوست پیاز و ... کاربر داشته و در بخش رنگینه های حیوانی نیز، قرمزدانه بهترین ماده رنگزای می باشد.

روستاى تفتازان

روستاى قديمى تفتازان در فاصله 54 كيلومترى شمال غربى شيروان واقع است كه از شمال به روستاى باغ و از جنوب به روستاى سولدى و از شرق به آق قلعه و از غرب به روستاى زو محدود مي‏گردد.اين روستا 66 خانوار و 381 نفر جمعيت دارد و مردمش به زبان تركى تكلم مي ‏كنند. تفتازان جزء دهستان قوشخانه شيروان است. اين روستا باقيمانده آبادى بزرگى از توابع ايالت نساء قديم محسوب مي‏شود و در سابق از وسعت و اهميت زيادترى برخوردار بود. اين روستا در بين كوه‏هاى بلندى قرار دارد كه دور تا دور آن را فرا گرفته ‏اند و معروفترين آن‏ها كوه كنج ‏خور و كوه سلسلان هستند و از وسط روستا رودخانه‏اى كم آب عبور مي‏كند. روبروى قرن دره (خرندره)، در حوالى روستا، كوهى بلند قرار دارد كه در سابق قلعه‏اى بر روى آن احداث شده بود و معروف به يامان قلعه بود. اين قلعه داراى برج و باروى محكمى بود كه امروزه آثار آن‏ها برجاى مانده‏اند. همچنين آثارى از بناهاى قديمى و يك درخت مرخ (سروكوهى) و دو قبر قديمى در آن مشاهده مى‏گردد.ملا سعدالدين تفتازانى، يكى از علماى بزرگ اسلام در قرن هشتم ه.ق، اهل همين روستاست. اين دانشمند معروف شيروانى كتابهاى بسيارى تاليف كرده است. در قشلاق تفتازان درخت كهنسالى از نوع سروكوهى وجود دارد كه به عزيزآرچه معروف است و سن درخت به 1000 سال مى‏رسد، و مورد اعتقاد اهالى مي‏باشد، بطورى كه بر شاخه‏هاى عزيزآرچه تعداد زيادى نخ (بند) براى گشايش نيازهاى مردم بسته شده و عده‏اى نيز نذورات خود را در زير درخت عزيزآرچه طى مراسم خاصى ادا مي ‏نمايند.

روستاى باباامان

روستاى زيباى باباامان در شمالى شرقى بجنورد قرار گرفته و فاصله آن تا شهر بجنورد در حدود 6 كيلومتر است. اين روستا كه در يك منطقه جلگه‏اى واقع شده است داراى آب و هوايى معتدل است و يكى از تفرجگاه‏هاى زيباى استان محسوب مي‏گردد. چشمه معروف «باباامان» در حوالى اين روستا قرار دارد و آب آن در چهار نقطه مشخص و در كنار تپه‏اى از زمين خارج ميشود. آب چشمه بوسيله جويى وارد استخرى مي‏گردد كه در مجاورت آن ايجاد شده است. وجود اين چشمه در كنار روستاى باباامان، شهرت ويژه‏اى به آن بخشيده است و هر ساله عده كثيرى از مردم را به سوى خود جلب مي‏كند. آب چشمه باباامان، جزء دسته آب‏هاى سولفاته كلسيك و سديك است و مصرف آن صفراآور، ملين و تسهيل كننده اعمال گوارشى و دافع سموم است، و در صورت عدم آلودگى مي‏تواند به عنوان آب آشاميدنى مصرف شود.

روستاى هُنامه

روستاى تاريخى و زيباى هُنامه در 18 كيلومترى شمال شيروان، در دره سرسبز و زيبايى واقع شده است. جمعيت ساكن اين روستا را كردهايى كه به كردى كُرمانجى تكلم مى‏كنند و ترك‏ها تشكيل مي‏دهند. اين روستا از سه حصار «خان»، «زمانگ» و «همبر» تشكيل يافته و رودخانه نسبتاً پرآبى از وسط آن مي‏گذرد. سرچشمه رودخانه هُنامه كوه‏هاى سرسبز آرموتلى اوغاز، كوه قنبر، كوه پتله گاه و سنجربيگ است. در كوه‏هاى جنوب شرقى روستاى هُنامه، آثار بجا مانده از شهرى قديمى وجود دارد كه نظر هر بيننده‏اى را جلب مى‏نمايد. اين آثار مشتمل بر طاق‏هاى متعدد، خانه ‏هاى مسكونى، كندوها، آخور چهارپايان، آتشدان‏ها و كوچه پس كوچه‏هاى زيادى است، كه هنوز قسمت اعظم آن در زير و داخل كوه قرار دارد. طول بعضى از دالان‏ها و راهروها به بيش از 20 متر مي‏رسد و در بخش‏هاى انتهايى، كه كم‏تر مورد فرسايش قرار گرفته، آثار گچبرى نيز قابل مشاهده است. در سمت شمال روستاى هُنامه نيز آثار معادن و كوره‏هاى قديمى و سنگها و آجرهاى ذوب شده بخصوص در نزديكى چشمه «ترناب» بخوبى نمايان است. مقبره قديمى «اورته شيخ» و درخت‏هاى كهنسال اُرس در اين محل جملگى حكايت از قديمى و تاريخى بودن اين روستا مي‏كنند. در روزهاى عيد نوروز و در ايام فراغت از كار، مردم هُنامه در محلى به نام «بيرى» (جايگاه دوشيدن گوسفند)مراسم سنتى كشتى با چوخه را با نواى دهل و سُرنا برگزار مى‏كنند.

ييلاق زوارم – شيروان

اين منطقه ييلاقى در فاصله 28 كيلومترى جنوب غربى شيروان قرار دارد و تا كوههاى تخت‏ ميرزا و شوخرى ادامه مييابد. ييلاق ديدنى زوارم چشمه ‏سارهاى متعدد، آبشارها و حوض‏هاى سنگى زيبا دارد. درختان سر به فلك كشيده چنار، سپيدار، گردو، گيلاس، گلابى، بادام و ديگر درخت‏هاى كنار جريان آب و درون دره، زيبايى آنرا دوچندان كرده‏اند.

ييلاق اوغاز - شيروان‏

اين منطقه ييلاقى در 45 كيلومترى شمال شرقى شيروان قرار گرفته است. رودخانه كهنه اوغاز و باغ‏هاى پر درخت اطراف آن، مناظر طبيعى روستايى، جريان دائمى آب و آبشارهاى كوچك طبيعى و چشمه‏ هاى بكان و فاطمه خانم جلوه‏هاى ويژه و جذابى دارند.

ييلاق گليان و استخرى – بجنورد

اين منطقه ييلاقى در بر گيرنده ناحيه گليان، حصار پهلوانلو و همچنين استخرى است كه تا دامنه‏هاى كوه شاه جهان كشيده مي‏شود. اين ييلاق داراى دره‏هاى پر آب و درختان انبوه و تماشايى، چشمه سارها و آبشار بزرگ و ديدنى است. همچنين غارها و آثار باقيمانده حصار موسى خان و سنگرهاى خداوردى سردار و مقبره باباتوكل، رياضي‏دان بزرگ و امير شمس‏الدين محمد در آن جاى گرفته ‏اند. همچنين اين منطقه از مناطق پرورش ماهى است. راه دسترسى به اين ييلاق، ماشين رو و مناسب است.

ساير تفرجگاهها و ييلاق‏ها

ساير تفرجگاهها و ييلاق‏هاى استان عبارتند از: ييلاق گليل نامانلو در شمال شرقى شيروان، ييلاق بوانلو، ييلاق اولاشلو، ييلاق چيانلو و...