استان خراسان رضوی با مساحتي بالغ بر 127432 كيلومتر مربع از شمال به جمهوری تركمنستان، از شمال غربی به استان خراسان شمالی، از شرق به كشور افغانستان، از جنوب به استان سيستان و بلوچستان، و از غرب و شمال غرب، به استان يزد، اصفهان، سمنان و گلستان محدود مي‌باشد. بر اساس آخرين تقسيمات كشوری اين استان به مركزيت مشهد داراي 19 شهرستان، 64 نقطه شهری، 62 بخش و 158 دهستان و 3767 آبادي داراي سكنه مي‌باشد.

شهر مشهد

تا قبل از سال 202 هجري قمري هيچگاه كسي فكر نمي‌كرد كه قرار است شهري به نام مشهد بوجود آيد اما در اين سال و پس از شهادت و دفن حضرت امام رضا (ع) در محلي از توابع توس به نام سناباد كه به همين مناسبت نيز آنجا را مشهد رضا (محل شهادت) ناميدند، هسته اصلي شهر مشهد كنوني پديد آمد. سلطان محمود غزنوی بقعه ای بر روی این مرقد بنا كرد. در قرن هفتم هجري كه شهر توس به دست مغولان ويران گرديد، جمعيت آن سامان رو به سوی مشهد آوردند و به تدريج بر وسعت و آبادانی اين شهر افزودند. شهر مشهد كه در آغاز بقعه ای در آبادی سناباد نوقان بود، به تدريج توسعه يافت. ناحيه توس ابتدا مسكن اقوام غير آريايي بوده است.

طوس

شهرستان توس را، توس؛ پسر نوذر كه 900 سال سپهبد بود، بنا كرد. شهر مشهد، يعني مشهد حضرت علي بن موسي الرضا (ع) در سمت خاور نيشابور است و سلسله جبالي كه سرچشمه اكثر آبهاي نيشابور است مشهد را از نيشابور جدا مي‌سازد.

نيشابور

اين شهر درسال 31 هجری و درزمان خلافت عثمان فتح شد و در دوره اسلامي، يكي از چهار شهر بزرگ خراسان بوده است. وسعت و عظمت اين شهر در حدی بوده است كه آن را ام البلاد مي‌خوانده اند. در اوايل دوره اسلامي، وسعت و عظمت اين شهر به حدي بود كه شهرتي جهاني يافت. به همين سبب نيز برروی سكه هايی كه در دوران خلفای اموی و عباسی ضرب می شده،‌ نام اين شهر نيز ديده مي شود.

سبزوار

در دوره‌های اسلامی، ولايت بيهق داری دو شهر سبزوار و خسروگرد بود. شهر سبزوار در حمله مغول به كلي ويران شد، ليكن به تدريج آباد گرديد. حوادث تاريخي بيشماری در اين شهر اتفاق افتاده است. ازجمله در سال 737 هـ.ق اين شهر پناهگاه و پايتخت سلسله سربداران شد. شهر سبزوار به دارالمؤمنين نيز معروف بوده است. پس از حمله مغول، اين شهر مجدداُ در زمان شاه عباس، توسط ازبكها ويران گشت و مردم آن قتل عام شدند. پس از اين واقعه اين شهر كم كم رو به آباداني گذاشت. دوره صفويان براي اين شهر، شروع مرمت و بازسازي تاريخ گذشته بود.

گناباد

اين شهر يكی از شهرهای قديمی ايران است كه بناي آن را به پادشاهان هخامنشی نسبت مي‌دهند. اين شهر در اوايل حكومت صفويان محل نزاع صفويان با ازبك ها بوده است. گناباد در اوايل قرن سيزدهم توسط ايل شيباني كه مخالف سلسله قاجاريه بودند، تصرف شد. آثار به جامانده دراين شهر متعلق به قرن هفتم هجری می باشند. آثارديگری كه در اين شهر ديده می شوند، به نوعي با اساطير ايرانی در آميخته اند.

كاشمر

نام اصلي اين شهر ترشيز است. درگذشته اين شهر جزو ولايتی بود به نام بوشت ويا يوشت كه غير از ترشيز، شهر معروف ديگر آن، كندر بوده است. درسال 520 هـ.ق اين شهر توسط سلطان سنجر سلجوقي محاصره و غارت شد و پس از اين تاريخ، يكي از مراكز مهم فرقه اسماعيليه گرديد. در قرن هشتم هجری، اين شهر توسط امير تيمور گوركانی ويران شد. آثار به جامانده در اين شهر متعلق به قرون هفتم و هشتم هجری است. سرو افسانه ای كاشمر در اين شهر قرار دارد.

قوچان

شهر قوچان را با شهر باستاني اشك يا ارسكه يكی دانسته اند. اين شهر در قرون وسطي به نام خبوشان و خوجان معروف بوده. اين شهر در زمان هلاكو تجديد بنا شد و نوه‌ هلاكوخان، ارغون خان بر وسعت آن افزود. در زمان غازان خان يك معبد بودايی در اين شهر بنا گرديد. همچنين در طول تاريخ، اين شهر چندين بار به علت زلزله ويران شده، اما دوباره ساخته شده و رونق دوباره يافته است. آثار به جامانده در اين شهر عمدتاُ به قرن ششم هجری تعلق دارند. چشمه گرماب قوچان يكی از محل‌های ديدنی اين شهر است.

سرخس

قدمت اين شهر به زمان ساسانيان مي رسد و مانند ساير نواحي خراسان، در طول تاريخ، صدمات فراوان ديده است. درسال 617 هـ.ق ودر حمله مغول به ايران، سرخس به عنوان سنگر اول، مورد غارت و ويراني قرار گرفت. ناحيه سرخس از جمله نواحی مورد تصرف تركمانان نيز بوده است. بايد اذعان داشت كه شهر سرخس روزگاری از كانون‌های علم و دانش بود و به واسطه مدارس و كتابخانه های متعدد شهرت فراوانی كسب كرده بود.

تايباد

اين شهر تا چند سال پيش، يكی از بخش های تربت‌جام شمرده مي‌شد. از آثار تاريخي اين شهر مي‌توان از مسجد مزار مولانازين الدين نام برد، كه متعلق به سال 848 هـ.ق است.

تربت حيدريه

تربت حيدريه در گذشته زاوه نام داشت. در قرن هفتم هجری، شيخ حيدر، عارف معروف در آنجا زندگي ميكرد. تغيير نام اين شهر، از زاوه به تربت حيدريه، به احتمال زياد به زندگي و آرامگاه اين عارف بزرگ مربوط است آثار تاريخي به جامانده در اين شهر به دوران ساسانيان و قرن هفتم هجری تعلق دارند.

تربت جام

تربت جام كهن ديار عرفان، واقع درشمال شرقي گستره پهناور ايران زمين، بافاصله 165 كيلومتری ازمشهد در استان خراسان رضوی قراردارد. اين شهرستان از شمال به سرخس، از مغرب به فريمان وتربت حيدريه، ازجنوب به تايباد و از شرق به كشورهای تركمنستان و افغانستان محدود است. اين شهرستان به مركزيت شهر تربت جام، جمعيتی بالغ بر 210 هزارنفردارد. نام تربت جام برگرفته ازشخصيت شيخ احمدجام است كه مزار او به مثابه بخشي از هويت و ميراث‌فرهنگي اين ديار مي‌باشد.

چناران

شهر چناران، تا چند سال پيش، از بخش هاي شهرستان مشهد محسوب مي شد. تاريخ اين شهر به تاريخ مشهد پيوند خورده است و براي پی بردن به تاريخ آن، بايد به مطالعه تاريخی شهر مشهد پرداخت. از مكانهاي ديدني اين شهر برج تاريخي اردكان مي‌باشد. بناي اين برج كه ساخت آن در سال 411 هـ.ق به پايان رسيده، بی ترديد يكي از مفاخر معماری و يكی از مواريث فرهنگي سرزمين ايران به حساب مي آبد. ميل رادكان از سبك معماری خاصی برخوردار است و در عين سادگي، يكي از شاهكارهای معماري ايران بعد از اسلام به حساب مي آيد و بلنداي آن كه بيش از 35 متر است، نظر هر بيننده ای را به خود جلب مي كند. برج تاريخي اردكان از مكانهای ديدنی اين شهر است.

خواف

خواف يكی از شهرهای استان خراسان است كه تا چند سال پيش از بخش های شهرستان تربت حيدريه محسوب مي شد. تاريخ اين شهر با تاريخ تربت حيدريه درهم آميخته است. از آثار باستاني شهر خواف، مي توان از مسجد ملك زوزن در دشت خواف نام برد كه متعلق به قرن هفتم هجری است.

درگز

محمدآباد مركز درگز است و به احتمالی، با شهر نسای سابق يكی است. اين شهر بين نسا و سرخس، و در دشت خاوران جای داشت و مركز آن مهنه يا ميهنه ناميده مي شد. ابوسعيد ابوالخير، عارف مشهور در اين قريه به دنيا آمده است. درگز، به علت مجاورت با مرز ايران و جمهوری تركمنستان از اهميت سياسی و نظامی خاصی برخوردار است بيشتر آثار تاريخی اين شهر به دوره افشاريه تعلق دارند، ازجمله قلعه مستحكم كلات نادری كه در نزديكی نوار مرزی قرار دارد. درگز هم اكنون شهری متوسط و آباد است ودر شمال استان خراسان واقع شده است. مسجدنادری از مكانهای ديدنی اين شهر است.

بر اساس قراين و پژوهشهایی كه محققان انجام داده اند، ضريح كنونى پنجمين ضريحى است كه بر روى قبر مطهر امام رضا عليه السلام نصب شده است. تاريخ و مشخّصات هر يك از اين ضريح هاى پنجگانه عبارتند از:

ضريح اول

نخستين ضريح، ضريحى چوبى، با تسمه هاى فلزى و پوشش طلا و نقره بوده است كه در اواسط قرن دهم يعنى در دوران شاه طهماسب صفوى به سال 957 ق. ساخته و بر روى صندوقچه چوبى نصب شده است. در كتيبه دور اين ضريح، سوره هل اتى به خط ثلث شيوا مكتوب بوده و در كتيبه طلايى سردر آن، تاريخ نصب نوشته بوده است.

ضريح دوم:

ضريح مرصّع فولادى، معروف به ضريح نگين نشان است كه در سال 1160 هجرى به آستانه مقدس تقديم و بر فراز قبر مطهر نصب شده است. بر اساس شواهد تاريخى، واقف ضريح، شاهرخ فرزند رضا قلى ميرزا، فرزند نادرشاه افشار و نوه شاه سلطان حسين صفوى است. اين ضريح فولادى و بدون سقف بوده و پنجره ها و شبكه هاى چهار طرف آن با گوى ها و ماسوره هايى مزيّن به ياقوت و زمرّد آرايش يافته كه شمار آن به دوهزار مى رسيده است.

ضريح سوم:

در روزگار سلطنت فتحعلى شاه قاجار، ضريحى فولادى و ساده به ابعاد 3متر در4متر و با ارتفاع 2متر ساخته و روى ضريح نگين نشان نصب مى شود. سقف اين ضريح با چوبهايى طلاكوب پوشش يافت و در طرف پايين پاى مبارك، درِ مرصّع تقديمى شاه قاجار نصب شده بود.

ضريح چهارم:

در سال 1338 شمسى، ضريح سوم برداشته شد و به موزه انتقال يافت و به جاى آن، ضريحى جديد نصب گرديد؛ هر چند هنوز ضريح دوم در جاى خود قرار داشت. ضريح چهارم كه به ضريح شير و شكر معروف است، تا سال 1379 شمسى برپا بود. درباره اين ضريح و مشخصات آن: طرف قرارداد آستان قدس رضوى براى ساخت اين ضريح و ناظر اجراى آن، مرحوم سيد ابوالحسن حافظيان بود و استاد هنرمند، حاج محمدتقى ذوفن اصفهانی، با همراهى شمارى از استادان، طراحى و اجراى ساخت ضريح را طى قراردادى كه در سال 1336 منعقد شد، پذيرفت. ضريح جديد به تاريخ 14 شعبان سال 1379 هجرى قمرى، برابر با 22 بهمن ماه 1338 هجرى شمسى به جاى ضريح پيشين نصب شد.

ضريح پنجم:

در سال 1372 شمسى و در پى سايش و فرسودگى بخش هايى از ضريح چهارم و با توجه به روى آوردن روزافزون زائران و دلباختگان حرم مطهر رضوى، لازم ديده شد كه ضريح جديدى كه داراى استوارى و استحكام بيشترى باشد، ساخته شود و به جاى ضريح پيشين نصب گردد. بدين منظو به كوشش آستان قدس رضوى، كارشناسان زبردست و هنرمندان تواناى ايرانى گرد آمدند و با گزينش طرح استاد محمود فرشچيان، كار ساخت ضريح جديد را آغاز كردند. پس از هفت سال كار پياپى، سرانجام در روز سه شنبه 16 اسفند سال 1379 شمسى برابر با عيد قربان سال 1421 هجرى قمرى، ضريح جديد براى زيارت مشتاقان آماده شد و پس از حدود دو ماه بسته بودن گرداگرد حرم مطهر، چشم زائران شيفته به بقعه منور امام روشن گرديد. كار اصلى طرّاحى اين ضريح را استاد محمود فرشچيان، نامورترين نگارگر معاصر ايران در عرصه جهانى، به صورت افتخارى انجام است. خوشنويسى آيات قرآن و ديگر نوشته هاى ضريح نيز همه اثر خامه هنرمند توانا، سيد محمّد موحّد است.

گنبد مطهر

مشخص ترين نماد و نشانه بيرونى حرم مطهر امام رضا عليه السلام، گنبد طلايى آن است كه مجاوران و مسافران با ديدن آن بناى بشكوه، سلام ودرودى بر هشتمين امام نثار مى سازند. بنا بر نقل كتب تاريخى، نخستين گنبد بر فراز مزار قدسى حضرت امام رضا عليه السلام، به فرمان سلطان سنجر سلجوقى (511ـ552 ق.) و به كوشش وزير وى؛ شرف الدين قمى ساخته شد. جنس آن گنبد از كاشى بود. گنبد آغازين همان است كه اينك از داخل حرم مطهر ديده مى شود و سطح مقعّر و مقرنس آينه كارى آن پيداست. در دوران شاه طهماسب صفوى، پس از جمع آورى خشتهاى كاشى، گنبدى با روكش طلا بر فراز گنبد پيشين بنا شد. اين همان گنبدى است كه امروزه در نماى بيرونى به چشم مى آيد. در شورش ازبكها، خشتهاى طلاى گنبد به چپاول رفت. در سال 1009ق كه شاه عباس صفوى از پايتخت آن روز، اصفهان، پياده رهسپار مشهد گرديد، مدتى در مشهد اقامت گزيد و دستور داد كه گنبد مطهر، بار ديگر با خشتهايى از مس و روكش طلايى پوشيده شود و اين كار به دست كمال الدين محمود يزدى به تحقق پيوست. بر پايه آن چه در كتيبه گنبد ديده مى شود، اين كار در سال 1010ق آغاز شده و در سال 1116ق به پايان رسيده است. متن كتيبه گنبد اثر خامه خوشنويس نامدار ايرانى عليرضا عباسى است.

گلدسته ها

گلدسته ها در مجموعه قديمى حرم مطهر تنها دو گلدسته قرار داشت، كه اكنون يكى از آنها در نزديكى گنبد و ديگرى در مقابل آن، يعنى بالاى ايوان عباسى در شمال صحن عتيق(انقلاب) ديده مى شود. سایر گلدسته ها: گلدسته ايوان عباسى، گلدسته هاى مسجد گوهرشاد، گلدسته هاى صحن جمهورى اسلامى، گلدسته هاى صحن امام خمينى.

برجهاى ساعت

دو برج ساعت كه يكى در بالاى ايوان ورودى غربى همان صحن، و ديگرى در ايوان جنوبى صحن نو(آزادى) ديده مى شود. به سال 1278در زمان مظفّرالدين شاه قاجار، يك دستگاه ساعت كه داراى چهار صفحه بود و زنگ بسيار رسايى داشت به آستانه مقدّسه اهدا شد. در سال 1336 نيز ساعت جديدى با چهار صفحه بزرگ و شماره هاى نمايان فارسى خريدارى شد و در برج ساعت نصب گرديد.

نقاره خانه

نواختن نقاره از زمانهاى قديم در آستان مقدس امام رضا (ع) معمول بوده است از نشانه هاى تاريخى چنين برمى آيد كه در قرن دهم، نواختن نقاره معمول بوده است. بناى جديد و چشمگير نقاره خانه، با ظرافت و شكوه خود، از ديدنى ترين بخشهاى حرم مطهر است. نقاره زنان هفت نفر هستند كه سه نفرشان بر طبل مى كوبند و چهار نفر در شيپور مى دمند.

چشمه سبز (چناران)

منطقه چشمه سبز در فاصله 60 کیلومتری جنوب غربی مشهد و در دامنه کوههای بینالود واقع شده است.

چشمه گیلاس «گلسب» (چناران)

نام قدیمی این منطقه «گلسب» بوده و در فاصله ی 50 کیلومتری شمال غربی مشهد و حدود 21 کیلومتری غرب آرامگاه فردوسی واقع شده است.

چشمه شاهان گرماب (فریمان)

روستای شاهان گرماب و چشمه آب گرم آن در 63 کیلومتری شرق فریمان بر فراز تپه ای قرار دارد.

آب گرم شهر کهنه (قوچان)

چشمه سارهای موسوم به «آبگرم شهر کهنه» در 18 کیلومتری بخش غربی قوچان و به فاصله 6 کیلومتری از بنای آرامگاه امام زاده سلطان ابراهیم قرار دارد.

آبشار و دیواره ی صخره ای اخلمد (چناران)

روستای اخملد در 12 کیلومتری چناران واقع شده است این روستا در ناحیه ای کوهستانی قرار گرفته و دره ای زیبا و دیدنی دارد.

آبشار رودمعجن (تربت حیدریه)

این آبشار چشم نواز در 48 کیلومتری غرب تربت حیدریه در بخش بایگ قرار دارد. ناحیه ی رودمعجن منطقه ای کوهستانی است آبشار آن از زمره زیباترین نقاط این مکان به شمار می رود.

چشمه گراب (نیشابور)

این مکان سیاحتی در فاصله 50 کیلومتری جاده مشهد-نیشابور واقع شده.

چشمه آب گرم (فردوس)

چشمه های آب گرم فردوس در 23 کیلومتری شمال شهرستان فردوس واقع شده است. آب این چشمه ها به دلیل داشتن املاح مختلف از خواص دارویی بسیاری برای درمان بیماری های پوستی برخوردار است.

چشمه حضرت (نیشابور)

در کنار بنای قدمگاه در شهرستان نیشابور مکانی مشهور به چشمه حضرت است که به استناد روایات آب این چشمه با دستان مبارک حضرت رضا (ع) از زمین جوشیده و اثرش تا به امروز باقی مانده است.

آبگرم معدنی کاریز (کاشمر)

این پدیده طبیعی در حاشیه جاده آسفالته کریز به ریوش، در فاصله 15 کیلومتری شهر ریوش و به فاصله 3 کیلومتری روستای کریز واقع گردیده که دارای آبگرم معدنی با خاصیتهای درمانی است.

آبشار قره سو (کلات)

دره قره سو در نزدیکی کلات نادری قرار گرفته است. این منطقه ی کوهستانی پرآب و مصفا، مکانی جذاب برای گردشگران بوجود آورده.

آبشار و دره سراب (قوچان)

آبشار و دره سراب در 12 کیلومتری جنوب شهرستان قوچان در دامنه ارتفاعات کوه سنگر و محمد بیک، با ارتفاع تقریبی 2840 متر واقع شده که در سرچشمه رودخانه سراب آبشار بسیار زیبایی قرار گرفته و در نزد اهالی به «شارشار» معروف است.

محمد کاظم آخوند خراسانی

عالم امامی و محقق برجسته مشهدی (1255- 1329). آخوند خراسانی به علت نوآوریهایش در علم اصول شهرت عظیمی کسب کرد. گروه کثیری از علما و مراجع بعدی از مکتب درس او بهره مند بودند.

آثار :

• کفایه الاصول در اصول فقه
• الاجتهاد و التقلید
• حاشیه بر اسفار ملا صدرا
• حاشیه بر رسائل شیخ مرتضی انصاری

جابربن حیان

او که حیان بن عبداللّه کوفی توسی نام داشت در فلسفه کیمیاگری ریاضی، هیئت و نجوم استاد بود و در قرن دوم و سوم هجری در توس بدنیا آمد از آثار او می توان به ارض الاحجار، اصول کیمیا، الجفر الاسود اشاره کرد. (120- 180 ه-)

نورالدین عبدالرحمان جامی

شاعر و عارف ایرانی در قرن نهم هجری است ولی در خرگرد جام متولد شده است. از آثار او می توان از دیوان اشعار، بهارستان، هفت اورنگ و نفحات الانس یاد کرد. (817- 898)

پوریای ولی

از چهره های نامی فرهنگ ایران است نام اصلی وی محمود قتالی خوارزمی است. وی عارف شجاع و پهلوان بود که در فنون ادب دست داشت و شعر می سرود. (645- 722)

ابوعبداللّه محمد بن احمد جیهانی

از وزرای دستگاه سامانی بود وی برای تدوین قانون مدون از اکناف جهان قوانین کشورداری فراهم آورد و کتاب مالک الممالک، آیین و الزیادات از جمله آثار اویند. (306 یا 330)

شیخ الرئیس ابوعلی سینا

متولد افشنه در بخارا عالم در منطق، هندسه، نجوم، طب و علوم طبیعی و مابعد الطبیعه، موسیقی، ریاضی و فلسفه. از تألیفات وی می توان به شفا، قانون، اشارات، دانشنامه علایی و کتاب النجاه اشاره کرد. (370- 428)

ابوریحان بیرونی

ریاضیدان، جغرافیدان و فیلسوف ایرانی است که در قصبه ی بیرون از توابع خوارزم بدنیا آمد. از آثار وی می توان از کتب آثارالباقیه عن القرون الحالیه تحقیق مالهند، قانون مسعودی، الجماهر فی معرفه الجواهر و التفهیم یاد کرد. (362- 440)

مهدی اخوان ثالث

شاعر نامدار معاصر که در مشهد ولادت یافت استاد سرودن اشعار به سبک نیمایی و قدیم است. (1307- 1369 هـ.ش)

ابوالفضل بیهقی

در حارث آباد بیهق به دنیا آمد وی حوادث دوره غزنویان را در تاریخ عظیمی مشتمل بر 30 جلد نوشت که امروزه به نام تاریخ بیهقی یا تاریخ مسعودی معروف است. (385- 470)

کمال الدین بهزاد

وی از مردم هرات بود و بزرگترین و مشهورترین مینیاتور ساز و نگارگر ایرانی است. او در خط و شعر نیز دستی داشت از آثار وی می توان از تصویرگری خمسه نظامی یاد کرد. (844- 942)

قالی بافی

يکی از صنايع دستی مهم استان خراسان قالی بافی است. پيشينه قالی بافی در اين استان را می توان به دو دوره متمايز تقسيم کرد: - دوره صفويه، که قالی های اين دوره اغلب دارای نقش های هراتی با زمينه لاجوردی و يا لاکی سير و با حاشيه باريک به رنگ زرد روشن می باشد.
دوره ديگر راه اندازی کارگاه های قالی بافی توسط بازرگانان تبريزی در نيمه دوم قرن سيزدهم است. به اين دليل، امروزه در صنعت فرش مشهد دو نوع گره وجود دارد که عبارت اند از: گره فارسی (محلی) و گره ترکی (تبريزی).
مهم ترين مرکز قالی بافی در استان خراسان، مشهد است. زمينه قالی های مشهدی دارای رنگ لاکی با نقش ترنج و لچک و حاشيه لاجوردی است. بيرجند، طبس، کاشمر، سبزوار و نيشابور از نظر قالی بافی به ترتيب در مراحل بعدی قرار می گيرند. در ميان عشاير خراسان، قالی بافی از رونق فراوانی برخوردار است. قاليچه های بلوچی در ميان چادر نشينان اطراف تربت حيدريه، کاشمر، سرخس و تربت جام رايج است. هم چنين در ميان عشاير کرد که در شمال خراسان سکونت دارند، بافت قاليچه های ترکمنی رواج دارد.

گليم بافی

در ميان عشاير و روستاييان خراسان، گليم بافی به عنوان يک فعاليت خانگی معمول است. مناطق عمده گليم بافی در استان خراسان، شهرستان های مشهد، قوچان و شيروان است.

ابریشم بافی کلات

از مهمترین هنرهای سنتی و صنایع دستی، هنر ابریشم بافی است که در خراسان رضوی در منطقه کلات و روستای زاوین رواج دارد. روستای زاوین مرکز بافت ابریشم محسوب می گردد.

شعر بافی

شعربافی يا دست بافی در استان خراسان، از گذشته های دور، يکی از مشاغل صنعتگران بوده است. اين صنعت در بيش تر شهرهای استان خراسان، به ويژه در شهرستان های مشهد، سبزوار و تربت حيدريه، به صورت خانگی و کارگاهی ديده می شود. فعاليت های برک بافی، فرت بافی و ابريشم بافی را نيز می توان در اين رده قلمداد کرد که عمده توليدات آن ها حوله، چادر شب، بقچه و... است.

نمد بافی

در ميان عشاير خراسان، صنعت نمد مالی از رونق فراوانی برخوردار است و دو مرکز اصلی توليد آن، شهرهای مشهد و قوچان می باشند.

برک بافی

یکی دیگر از بافته های خراسان رضوی برک است. این بافته در کارگاههای برک بافی بشرویه از پشم شتر بافته می شود.

سبد و حصير بافی

يکی از صنايع دستی مهم و پردازشی که با هزينه بسيار ناچيز، ساخته هايی را می آفرينند، سبد و حصير بافی است. مواد اوليه اين توليدات، کاه و شاخه های نازک درختان است و مرکز اصلی آن روستاهای اطراف طرقبه در استان خراسان می باشد. به دليل توريستی بودن منطقه طرقبه، بازار اين توليدات از موقعيت مطلوبی برخوردار است. برای بافت سبد، از چوب درختچه بيد مشک استفاده می شود که هم ظريف و هم باريک است و هم چنين خاصيت انعطاف پذيری آن زيادمی باشد. صنايع ظريف حصير بافی، در ميان مسافرينی که به اين استان سفر می کنند و هم چنين اهالی منطقه، جايگاه ويژه ای دارد.

پوستين دوزی

يکی از صنايع مهم استان خراسان پوستين دوزی است. در شمال استان، سردی هوا موجبات پيدايش و گسترش اين صنعت را فراهم آورده است. پوستين دوزی در ميان عشاير کوچ نشين استان از اهميت به سزايی برخوردار است.

عطریات

دکان های عطر فروشی در همه ی خیابان های اطراف حرم پراکنده اند. اما بیشتر آنان در بزرگترین بازار منطقه موسوم به بازار رضا متمرکزند. عمده عطرها فله هستند و بنا به خواست مشتری در شیشه هایی با اندازه های گوناگون به فروش می رسند. عطرهای شب بو، رز، گل محمدی، گل یخ گل های یاس از آن جمله اند، که در سالیان اخیر عطرهای خارجی نیز به آنها افزدوه شده است. نوعی عطر به خصوص نیز با قیمت بسیار ارزان بوسیله ی دست فروش ها بفروش می رسد که در افواه مردم مشهد به عطر «دم بست» مشهور شده است.

انواع نبات و نقل و شیرینی

یکی دیگر از سوغات های شهر مشهد انواع نبات ها، نقل ها و شیرینی هاست. نبات های پخته شده بر دو نوع کلی تقسیم می شوند نبات های کاسه و نبات های شاخه. در بعضی از این نبات ها برای خوش طعم و رنگ شدن از آب زعفران استفاده می کنند که به آن نبات زعفرانی می گویند. نقل ها نیز از گروه آبنبات ها به شمار می روند و در اندازه های گوناگون درست می شوند.

سجاده، جانماز، مهر، تسبیح

محیط روحانی حرم مطهر رضوی در دکان هایی نمود یافته است که در آن کالاهای مذهبی به فروش می رسد. تسبیح یکی دیگر از کالاهایی ست که همواره طرفداران بسیاری داشته است.

خشکبار

از آن جا که بسیاری از شهرستان های خراسان رضوی دارای محصولات باغی فراوانند. کشاورزان، بخشی از این محصول را به شکل خشکبار به بازارهای مشهد عرضه می کنند. برگه هلو، زردآلو، سیب و انواع آلوهای خشک، قیسی، کشمش از جمله این خشکبارها به شمار می آیند.

ادویه جات

از سوغات خراسان رضوی می توان به بسته های ادویه ای اشاره کرد که در بسیاری از دکان های اطراف حرم به فروش می رسد. این بسته ها به ادویه ی هفت رنگ موسوم شده اند که شامل فلفل سیاه، قرمز، دارچین، زردچوبه، پودرسیر یا موسیر، سماق، گل پر و غیره می باشند.

پوستین دوزی شاندیز و قوچان

ر فاصله 36 کیلومتری مشهد، در شهر ییلاقی شاندیز و در شهر قوچان، استادکاران حاذق پوستین دوز به کار مشغولند و کالای خود را در دکان های فروش صنایع چرم و پوست متعددی که در شهر وجود دارد بفروش می رسانند.

زعفران یا طلای سرخ

زعفران یکی از محصولات بسیار ارزشمند کشاورزی است که درآمد خالص سالیانه ی حاصل از آن زیاد و نیاز آن به آب کم است. استان خراسان رضوی با تولید حدود 172 تن زعفران و سهم 75/5 درصدی از تولید این محصول، مقام اول را در کشور داراست.

زرشک

زرشک یکی دیگر از محصولات ارزشمند کشاورزی خراسان رضوی است که همچون زعفران در نواحی جنوبی و کم آب این استان به ثمر می رسد.

انگشتر و زیورآلات

در طبقه ی دوم بازار بزرگ رضا دکان های متعددی وجود دارد که صنعتگران بسیاری در آنها به کار ساخت انواع زیورآلات و انگشتر نقره سرگرمند. علاوه بر موارد ذکر شده سوغات این استان شامل انواع نیز صنایع دستی می باشد